مسئولیت ضامن شدن برای یک فرد از مسئولیت‌های بسیار سنگین به شمار می‌رود، این مسئولیت هم برای خود ضامن و هم برای شخص ضمانت شده وظایفی را به دنبال دارد. به طور کلی بانک‌ها و مؤسسات مالی، به منظور تضمین مبالغ مالی یا خدماتی که به یک شخص ارائه می‌دهند، از او درخواست ضامن می‌کنند. بعضی مواقع به یک ضامن اکتفا می‌شود اما در برخی موارد و برای اعتبارات بیشتر نیاز به چندین ضامن معتبر است. با این حال، یکی از نکات مشترک بین تمام ضامن‌ها، مسئولیتی است که در قبال چک‌های صادرشده قبول می‌کنند. ضامن قبول می‌کند که در صورت عدم پرداخت یا بازپرداخت چک یا وام توسط فرد، مسئولیت این پرداخت را بپذیرد.
در شرایطی خاص دارنده چک میتواند از ضامن شکایت کرده و حقوق خود را از او مطالبه نماید. در این مقاله، فرایند شکایت حقوقی علیه ضامن و مدت زمان شکایت از ضامن چک و سایر موارد مربوطه را به عنوان یک موضوع قانونی بررسی می‌کنیم. البته درمواردی ممکن است نیاز باشد تا شکایت ضامن چک از صاحب چک به‌منظور احقاق حقوق ضامن مطرح شود.
البته این کار امری پیچیده است که نیاز به اطلاعات دقیق و تجربی دارد به همین دلیل، مشاوره با وکلا و کارشناسان متخصص کارمنتو در زمینه شکایت ضامن چک از صاحب چک میتواند به شما کمک بزرگی کند.
مسئولیت ضامن چک
مسئولیت ضامن چک از صادرکننده آن، چندان کمتر هم نیست. به دلیل بار حقوقی بسیار زیاد ضمانت چک و احتمال شکایت علیه ضامن چک، بسیاری از افراد حاضر نیستند برای کسی ضامن شوند، حتی برای دوستان نزدیکشان. در ادبیات حقوقی، به ضامن گاهی «ظهرنویس» هم می‌گویند. ظهرنویس یا پشت‌نویس چک، کسی است که پشت آن را امضا می‌کند. در این امضا، گاهی دلیل هم نوشته می‌شود، مثلا نویسنده ذکر می‌کند که «به آقا/خانم…انتقال میدهم». اگر در این بخش چیزی نوشته نشده باشد، فرد امضاکننده خودبخود به عنوان ضامن چک شناخته می‌شود و امضایش به اصطلاح بر ضمانتش دلالت دارد. همچنین صادرکننده چک، باید حتما این نکات را هم در چک خودش ذکر کند:
- مبلغ و تاریخ چک
- هویت و مشخصات دارنده برگه چک
- امکان انتقال در سامانه صیاد
مسئولیت ضامن در برابر چک از نوع «تبعی» است، یعنی هر مسئولیتی که صادرکننده داشته باشد، ضامن هم دارد و بالعکس اگر صادرکننده به هر دلیلی از مسئولیت ساقط شود، ضامن هم مسئولیتی نخواهد داشت (اهمیت امضا کردن یا نکردن پشت چک اینجا مشخص می‌شود). اگر در مدت مشخص تا تاریخ چک، حساب صادرکننده به میزان کافی پر نباشد، دارنده میتواند علیه ضامن طرح دعوا یا شکایت کند. شکایت علیه ضامن چک، بعد از مهلت چک هم میتواند انجام شود.
شکایت از ضامن چک در چه شرایطی ممکن است؟
اگر مطالبه وجه چک در مهلت مقرر انجام نشود، امکان شکایت از ضامن چک فراهم می‌شود. مهلت شکایت از ضامن چک برای مطالبه توسط دارنده چک شامل موارد زیر است:
- 15 روز برای مطالبه در همان مکان صدور چک
- 45 روز برای مطالبه غیر از مکان صدور چک در ایران
- 4 ماه در محل صدور سند تجاری در خارج، برای مطالبه ایران
البته که بعضی از چک‌ها متعلق به همان روز هستند، یعنی تاریخ صدور چک با تاریخ وصول آن در یک روز است. این چک‌ها حکم پول نقد را دارند. اگر صادرکننده چک مبلغ را پرداخت نکند، متاسفانه ضامن از این موضوع مطلع نمیشود (برخلاف سیستم وام که بانک فورا ضامن را از پرداخت نشدن اقساط توسط وام‌گیرنده مطلع می‌کند) و ممکن است حتی تا وقتی که از او شکایتی صورت بگیرد، خبر پیدا نکند. اگر در مهلت شکایت از ضامن چک، این شکایت انجام نشود، مسئولیت از او کاملا سلب خواهد شد. با این حال صادرکننده چک هنوز هم مسئول چکی است که نوشته و باید مبلغ را به دارنده پرداخت کند.
آیا ضامن چک مسئولیت تضامنی دارد؟
برای درک بهتر این سوال، ابتدا باید مفهوم مسئولیت تضامنی را بررسی کنیم. مسئولیت تضامنی به این معناست که دارنده چک پس از سررسید چک میتواند به هر کدام از صادرکننده یا ضامن چک مراجعه کند، و هیچ اولویت خاصی میان آنها وجود ندارد. یعنی این‌گونه نیست که ابتدا به صادرکننده چک مراجعه کند؛ اگر صادرکننده نتوانست وجه چک را پرداخت کند، دارنده چک بعد از آن به ضامن مراجعه کند.
بنابراین در پاسخ به این سوال می‌توان گفت که مسئولیت ضامن چک تضامنی است، به طوری که دارنده چک میتواند به هر یک از صادرکننده یا ضامن چک که خواست، مراجعه کند. این مزیت در جای خودش به عنوان یکی از مزایای فوق‌العاده مربوط به اسناد تجاری، مانند چک، محسوب می‌شود.
نحوه طرح شکایت از ضامن چک مطابق ماده ۳۱۵ قانون تجارت
قبل از هر چیز، نباید فراموش کنید که در قوانین کشور ما طرح شکایت کیفری علیه ضامن ممکن نیست، و دارنده چک تنها میتواند یک دعوای حقوقی مطرح کند که در اصطلاح عمومی به آن «شکایت از ضامن» می‌گویند. اگر دارنده چکی هستید که وصول نشده، باید:
ابتدا به بانک مراجعه و از حساب دارنده چک استعلام بگیرید. در این قدم اول، وقتی مشخص شود که مبلغ کافی در حساب موجود نیست، بانک برای شما گواهی عدم پرداخت صادر خواهد کرد.
اگر با نحوه تنظیم دادخواست آشنایی ندارید می‌توانید با کمک یک وکیل یا مشاور حرفه‌ای حقوقی، یک دادخواست علیه ضامن چک طرح کنید و همراه با مدارک و مستندات قانونی، برای مطالبه وجه چک پرونده تشکیل بدهید.
این پرونده برای بررسی به مراجع صالح ارجاع داده می‌شود (دادگاه یا شورای حل اختلاف). مراجع قضایی برگه چک را به عنوان یک سند معتبر و قابل استناد در نظر می‌گیرند و ضامن را بلافاصله به دادگاه فرا میخوانند.
صدور چک بلامحل جرم است، و دادگاه با توجه به مبلغ چک (در صورتی که ضامن قادر به پرداخت نباشد) برای او مجازات در نظر می‌گیرد.
در هنگام طرح دعوی شکایت از ضامن چک، حتما باید از موعد قانونی آن مطلع باشید تا شکایت شما در دادگاه معتبر شمرده شود. ماده 315 قانون تجارت در این باره می‌گوید:
«اگر چک در همان مکانی که صادر شده است باید تادیه گردد، دارنده چک باید در ظرف 15 روز از تاریخ صدور وجه آن را مطالبه کند. و‌اگر از یک نقطه به نقطه دیگر ایران صادر شده باشد، باید در ظرف 45 روز از تاریخ صدور چک مطالبه شود.
اگر دارنده چک در ظرف مواعد مذکوره در این ماده پرداخت وجه آن را مطالبه نکند، دیگر دعوی او بر علیه ظهرنویس مسموع نخواهد بود و اگر وجه چک به سببی که مربوط به محال‌علیه است از بین برود، دعوی دارنده چک بر علیه صادرکننده نیز در محکمه مسموع نیست.
نحوه شکایت از امضا کننده پشت چک به عنوان انتقال دهنده
برای مطالبه وجه چک از صادرکننده، می‌توان از سه روش استفاده کرد: اجراییه از طریق اجرای ثبت و دادگاه، دعوای کیفری، و مطالبه وجه از دادگاه. با این حال، روش شکایت از امضاکننده پشت چک با صادرکننده اصلی متفاوت است و تنها از طریق مطالبه وجه از دادگاه امکان‌پذیر است. در این روند، دارنده چک یا وکیل او دادخواستی را به نام ظهرنویس (امضاکننده پشت چک) ارائه میدهد و از دادگاه خواهان می‌شود که وی را به پرداخت وجه چک محکوم کند. نکته قابل توجه این است که حتی اگر جعلی بودن امضا متن چک اثبات شود، ظهرنویسی باطل نبوده و ظهرنویس همچنان محکوم به پرداخت وجه چک و خسارت تاخیر تادیه است.
در روند شکایت از امضاکننده پشت چک، بهتر است مطابق با مقررات موجود عمل شود. در صورتی که امضاکننده پشت چک در دادگاه محکوم شده ولی وجه چک را پرداخت نکرده باشد، می‌توان از شعبه اجرای احکام واحد قضایی مربوط خواستار شناسایی اموال او شده و به توقیف اموال شخص به میزان اندازه وجه چک اقدام نمود.
لازم به ذکر است جهت دعاوی مرتبط با چک و دیگر دعاوی حقوقی خود، می‌توانید از خدمات کارمنتو استفاده کرده و از مشاوره وکلای حقوقی ما بهره‌مند شوید. این مشاوره میتواند شامل نحوه شکایت از امضاکننده پشت چک و راهنمایی در موارد قانونی مختلف باشد. با دریافت مشاوره از وکلا و مشاوران با تجربه کارمنتو، می‌توانید با آرامش و خیال آسوده به مراجع قضایی مراجعه کرده و اقدامات لازم را در جهت گرفتن حق خود انجام دهید.
مشاوران حقوقی کارمنتو به صورت آنلاین و تلفنی که به صورت فوری و زیر یک دقیقه ارتباط برقرار می‌شود، افراد را در مسائل حقوقی راهنمایی می‌کنند و به عنوان یک پل ارتباطی بین افراد و سیستم حقوقی عمل می‌کنند تا از ورود به مشکلات قانونی جلوگیری شود.
نحوه شکایت از امضا کننده پشت چک به عنوان ضمانت
قانون چک، در مورد مقررات مربوط به ضامنین، جزئیات را ارائه نمی‌دهد و به جای آن، اجازه داده است که این موضوع با اشاره به قوانین تجارت مورد بررسی قرار گیرد. ماده 249 از قانون تجارت به وضوح ذکر می‌کند که مسئولیت ضامن چک به وجود مسئولیتی بستگی دارد که ضامنی از آن شخص ضمانت داده است، مثلاً صادرکننده یا اشخاص دیگری که چک را انتقال داده‌اند یا حتی همه آنان.
لذا هنگامی که از ضامن چک شکایت می‌کنیم، باید توجه داشته باشیم که آیا امکان شکایت از فردی که از او ضمانت گرفته شده است وجود دارد یا خیر؟ اگر پاسخ مثبت باشد، می‌توانیم علیه ضامن نیز اقدام قانونی کنیم؛ زیرا بر اساس این قانون، ضامن مسئولیت تضامنی را نسبت به فردی که از وی ضمانت گرفته، دارد.
دارنده چک، میتواند به صورت مستقیم دعوای حقوقی را علیه ضامن یا همزمان علیه ضامن و صادرکننده چک ارائه دهد. لذا حائز اهمیت است که در صورت امضاء چک به عنوان ضمانت، در نظر گرفته شود که احتمال اینکه دعوا فقط علیه شخص امضاکننده (ضامن) ارائه شود، وجود دارد.
مهلت شکایت از امضاکنندگان چک
در نحوه شکایت از ضامن پشت چک، ضروری است به مواعد قانونی توجه ویژه‌ای داشته باشید؛ در غیر اینصورت، دعوای شما ممکن است رد گردد. طبق ماده 315 قانون تجارت، مسئولیت ظهرنویس در مدت 15 روز از تاریخ صدور چک است. به عبارت دیگر، دارنده چک مکلف است ظرف 15 روز از تاریخ صدور، وجه چک را مطالبه کند، و در صورتی که چک از یک نقطه به نقطه دیگر در ایران صادر شده باشد، این مهلت به 45 روز تمدید می‌شود. عدم رعایت این مواعد باعث عدم اعتبار شکایت دارنده چک در برابر ظهرنویس (انتقال‌دهنده) می‌شود.
شکایت از ضامن به دلیل برگشت خوردن چک
یکی از دلایل مهمی است که منجر به شکایت از ضامن چک می‌شود. زمانی که فرد صادرکننده چک، آن را در تاریخ مشخصی صادر می‌کند، باید در نظر داشته باشد که اگر قادر به پرداخت مبلغ چک نشود، دارنده حق دارد علیه او شکایت کند.
علاوه بر این، چک برگشتی که به عنوان چک بلامحل نیز شناخته می‌شود، میتواند اساس شکایت از ضامن چک باشد.
وقتی چک برگشت می‌خورد، یعنی موجودی در حساب صادرکننده چک کافی نبوده است و امکان نقد شدن چک وجود نداشته است.
دارنده چک ممکن است به دلیل عدم نقد شدن چک، اقدام به برگشت زدن آن نماید و در نتیجه، ضامن چک از این اتفاق مطلع نشود. این اقدام میتواند به شکلی منجر به اقدامات قضایی از سوی دارنده شود، در حالی که ضامن همچنان ممکن است از این اتفاق بی‌اطلاع باشد.
صادرکننده چک را چگونه می‌توان پیگیری کرد؟
چک برگشتی هم درست مثل ضمانت آن، با گواهی عدم پرداخت قابل پیگیری حقوقی است. در قانون جدید چک (مصوب آبان 97) شرایطی برای دارندگان چک فراهم شده تا بتوانند سریعتر و ساده‌تر حقوق خودشان را پیگیری کنند. در این روش بعد از صدور گواهی عدم پرداخت، اطلاعات فورا در «سامانه چک‌های برگشتی» بانک مرکزی ثبت و یک کد رهگیری به شاکی داده می‌شود.
سپس شاکی باید به دفاتر خدمات الکترونیک قوه قضاییه (در هر شهری) برود و آن‌جا به صورت رسمی شکایتش را ثبت کند. این شکایت به صورت مستقیم به دست قاضی بررسی‌کننده می‌رسد و اجراییه صادر می‌شود. از لحظه صدور اجراییه، صادرکننده چک 10 روز مهلت دارد تا مطالبات را پرداخت کند و در غیر این صورت ممکن است با مجازات‌هایی مثل حبس روبرو شود (بر اساس قانون اجرای محکومیت‌های مالی).
مرجع صالح به رسیدگی شکایت ضامن چک از صاحب چک و شکایت از ضامن چک
ظهرنویس یا ضامن چک، میتواند علیه صاحب چک شکایت طرح کند. برخلاف شکایت‌های دارنده، این شکایات اغلب ماهیت کیفری پیدا می‌کنند و قاعدتا رسیدگی به آنها هم باید توسط محاکم کیفری دارای صلاحیت انجام شود. وقتی صاحب چک تخلفی غیرقانونی مرتکب شود، ضامن میتواند علیه او شکواییه تنظیم کند. در تنظیم شکواییه، رعایت قواعد و مقررات دادرسی اهمیت بسیار زیادی دارد، چون اگر حتی یک جمله در آن دارای ایراد باشد، دادگاه کیفری ممکن است آن را رد کند.
برای تنظیم شکواییه باید حتما با یک وکیل مشورت کنید. در مرحله بعد، دادسرای صالح تحقیقات مقدماتی شکایت را شروع می‌کند و سپس صدور حکم و تصمیم نهایی را به دادگاه واگذار خواهد کرد.
معمولاً برای شکایت از ضامن چک، لازم است به مراجع قضایی مراجعه کنید. البته باید به‌یاد داشته باشید که امکان اقامه دعوا کیفری علیه ضامن وجود ندارد، بنابراین ثبت و بررسی شکایت شما در دادگاه‌های کیفری امکان‌پذیر نیست.
معمولاً شکایت از ضامن چک در مراجع زیر رسیدگی می‌شود:
- دادگاه حقوقی: معمولاً برای اقدامات حقوقی علیه ضامن چک، شخص باید به دادگاه حقوقی مراجعه کند. این دادگاه‌ها می‌توانند در محل اقامت خوانده، محل صدور چک یا محل برگشت چک صالح باشند.
هنگامی که دارنده چک برای وصول مبلغ چک به بانک مراجعه می‌کند، اگر صادرکننده چک موجودی کافی برای پرداخت نداشته باشد، دارنده میتواند چک را برگشت بزند.
بانک با صدور گواهی عدم پرداخت برگشت چک، امکان شکایت از صاحب چک و ضامن را فراهم می‌کند. دارنده چک میتواند برای مطالبه وجه چک، به ضامن مراجعه کند، بدون اینکه نیاز به صاحب چک باشد.
لازم به ذکر است که حتی اگر دارنده چک گواهی عدم پرداخت را در مهلتهای 15 و 45 روز اخذ کرده باشد، هنوز نمی‌تواند در هر زمانی از ضامن چک شکایت کند.
عملاً دارنده چک تا یک سال از تاریخ مطالبه چک علیه ضامن میتواند دعوا طرح کند و پس از آن، تنها میتواند از کسی وجه چک را مطالبه کند که به صورت غیرقانونی از آن استفاده کرده باشد.
- شورای حل اختلاف: یک مرجع دیگر که صلاحیت رسیدگی به شکایت از ضامن چک را داراست، شورای حل اختلاف است. تحت شرایط خاص، ارجاع و بررسی شکایت علیه ضامن چک توسط شورای حل اختلاف امکان‌پذیر است. در صورتی که مبلغ مطالبه وجه چک از ضامن تا 20 میلیون تومان باشد، موارد مشابه این شکایت‌ها در شورای حل اختلاف به میزان مذکور قابل بررسی است. بر این اساس، شورای حل اختلاف قادر است شکایت دارنده چک علیه ضامن را در صورت مبلغ تعیین شده مطرح کرده و بررسی نماید. اما برای مطالبه مبالغ بیشتر، اقدام به شکایت در دادگاه حقوقی لازم است.
نمونه رای محکومیت ضامن و صادر کننده چک
رای بدوی
درباره دعوی الف.الف. فرزند الف. در برابر ف.م. – ع.الف. و ع.ن. برای مطالبه وجه چک به مبلغ ۹۲۰ میلیون ریال و خسارت‌های ناشی از دادرسی و تأخیر تأدیه، دادخواست به تفصیل توضیح داده شده است. بر اساس اظهارات خواهان، دادگاه با دقت چک صادره و گواهی عدم پرداخت را بررسی کرده و در نظر گرفته است که خوانده ردیف سوم در تاریخ ۹۱/۱۰/۱۳ چک را تصحیح و با مبلغ مذکور صادر کرده و دو خوانده دیگر نیز به عنوان ضمانت امضا کرده‌اند. اما، با توجه به اظهارات خود خوانده ردیف سوم در تاریخ ۹۱/۱۰/۱۲ چک را با مبلغ ۹۲ میلیون تومان در ساعت حدوداً ۶ بعد از ظهر اصلاح کرده و دو خوانده دیگر هم اقرار می‌کنند که امضاء آنها صورت گرفته و ساعت ۱۱/۲۰ شب همان روز (حدود ۶ ساعت پس از صدور و اصلاح چک) بوده است و ادعا می‌کنند که تضمین خود را با مبلغ دو میلیون تومان و نه ۹۲ میلیون تومان انجام داده‌اند یا امضای آنها بدون دیدن متن اصلاح شده صورت گرفته است که صرف نظر از غیرواقعی بودن ادعای مذکور صدور قرار کارشناسی آنان با توجه به تأخیر در امضای دو ضامن از صادرکننده، درخواست صدور قرار کارشناسی آنها لغو شده و بی‌تاثیر است. بنابراین، با توجه به اظهارات و اقرارات همه سه خوانده، دعوای خواهان به استناد به مواد ۱۹۸ و ۵۱۹ از قانون آیین دادرسی مدنی، ماده ۱۳۰۱ قانون مدنی، و مواد ۳۰۹-۳۱۴ و ۴۰۳ قانون تجارت، همراه با استفساریه ماده واحده تبصره ماده ۲ قانون صدور چک مصوب ۱۳۵۵، هر سه متهم (صادرکننده ع.الف. و دو ضامن) موظف به بازپرداخت مبلغ نهصد و بیست میلیون ریال به عنوان اصل خواسته شده و پرداخت مبلغ ۱۸۵۴۲۰۰۰ ریال به عنوان خسارت دادرسی و تفاوت نرخ تغییر شاخص قیمت‌ها از تاریخ صدور چک ۹۱/۱۰/۱۳ تا زمان پرداخت هستند. این تعهدات به عنوان تضامنی محکوم شده و رأی صادره، حداکثر ظرف ۲۰ روز پس از ابلاغ، قابل بازنگری است.
آیا علیه ضامن چک شکایت کیفری ممکن است؟
لازم به ذکر است که شکایت کیفری از ضامن چک امکان‌پذیر نیست و تنها امکان دعوای حقوقی وجود دارد. شکایت کیفری تنها میتواند علیه صادر کننده چک بابت صدور چک بلامحل صورت گیرد.
سخن پایانی
در بسیاری از موارد، فرایندهای حقوقی، به ویژه زمانی که به مرحله احقاق حقوق یا طرح شکایت می‌رسند، مشکل‌اند و جزئیات فراوانی دارند. این فرآیندها گاهاً به حدی پیچیده و زمان‌بر می‌شوند که افراد بدون داشتن اطلاعات حقوقی، ممکن است در این مسیر با مشکلات زیادی مواجه و حتی متضرر شوند. با مشاوره از یک کارشناس حقوقی، می‌توانید اطمینان حاصل کنید که شکایت شما به بهترین نحو و با موفقیت به انجام می‌رسد. در کارمنتو، امکان مشاوره با کارشناسان حقوقی و متخصصان به صورت کاملاً غیرحضوری و آنلاین در زمینه‌هایی مانند شکایت از ضامن چک صیادی و راهنمایی کامل درباره نحوه شکایت از ضامن چک و … وجود دارد. مشاوران کارمنتو، به شما در تنظیم شکواییه، دریافت جزئیات فرایند شکایت از ضامن چک، استعلام بانکی و سایر مسائل حقوقی کمک خواهند کرد. همچنین اگر به عنوان ضامن چک متحمل ضرر شده‌اید با استفاده از خدمات شکایت ضامن از صاحب چک می‌توانید در جهت گرفتن حق خود اقدام کنید.
از طریق مشاوره کسب و کار آنلاین تلفنی در حوزه مد نظر خود بدون پرداخت هزینه تلفن و اینترنت و از طریق تماس امن، پاسخ سوالات خود را دریافت نمایید.
با کلیک روی لینک زیر و از طریق (منو خدمات مشاوره) حوزه مد نظر خود را انتخاب نمایید.
