استفاده از چک به‌عنوان یک ابزار پرداخت در معاملات امروزه بیش از پیش مرسوم شده است، به گونه‌ای که بسیاری از اشخاص با بهره‌گیری از دسته‌چک‌های خود به صورت گسترده در عملیات مالی شان از آن استفاده می‌کنند. این در حالی است که ظهور مسائل مربوط به چک‌های برگشتی و مجازات‌های قانونی مرتبط با صدور چک بلامحل نیز افزایش یافته است.
از این رو، لازم است که اشخاص با آگاهی کامل از جوانب و حقوقی مرتبط با صدور و دریافت چک اقدام کنند تا از اثرات ناخواسته آن در امان بمانند. وقتی صحبت از چک برگشتی به میان می‌آید، منظور این است که شخصی چکی را صادر کرده است اما به هر دلیلی قادر به تأمین موجودی لازم برای پرداخت مبلغ مشخص‌شده در چک تا تاریخ سررسید آن نبوده است. در نتیجه، گیرنده چک به دلیل اینکه نتواسته وجه مورد نظر را از بانک دریافت کند، تقاضای برگشت خوردن چک را می‌دهد.
برگشت زدن چک، قوانین مختلفی دارد. از جمله مهم‌ترین این موارد، مهلت‌های قانونی تعیین‌شده برای اقدام علیه صادرکننده چک است. شناخت این قوانین به دارنده چک این امکان را می‌دهد تا در صورت نیاز، اقدام قانونی علیه صادرکننده را به موقع انجام دهد و به دفاع از حقوق خود بپردازد.
در این مقاله، به بررسی دقیق موضوعاتی همچون مهلت‌های برگشت زدن چک و شرایط برگشت زدن چک صیادی و چک‌هایی که به حساب خوابیده‌اند، پرداخته شده است.
مهلت برگشت زدن چک تا چه زمانی است؟
انواع چک به عنوان یک سند تجاری، اساساً قرارداد کتبی‌ای است که از طریق آن، صادرکننده اختیار انتقال مقدار معینی پول از حساب بانکی خود به دارنده چک، می‌دهد. این اسناد به دلیل انعطاف‌پذیری و قابلیت استفاده آسان، به عنوان یک روش مقبول و محبوب برای انتقال وجه شناخته شده‌اند. در این زمینه، قوانین دقیقی در قالب مقررات تجارت و قانون‌گذاری‌های مربوط به چک به منظور حمایت از حقوق ذینفعان تدوین شده است.
پس از لحظه صدور، وجه چک‌باید پرداخت یا به اصطلاح وصول گردد. در صورتی که چک بدون پشتوانه مالی صادر شود و امکان پرداخت وجه آن توسط صادرکننده وجود نداشته باشد، دارنده چک برای اجرای حقوق قانونی خود ملزم به پیگیری مراحل و روش‌های مشخص قانونی است. قانون در مورد چک‌های برگشتی شرایط منحصر به فردی را برقرار کرده که عدم آگاهی و عمل به آن‌ها می‌تواند حقوق دارنده چک را به خطر اندازد.
برای اجرای فرایند قانونی چک‌های بلامحل، یکی از گام‌های بسیار حیاتی، توجه به دوره زمانی مشخصی است که به دارنده چک این امکان را می‌دهد تا نسبت به امور قانونی از قبیل برگشت زدن چک و دریافت گواهی عدم پرداخت اقدام نماید. این بازه زمانی که برای برگشت زدن چک و مطالبه وجه تعیین شده، حائز اهمیت است و موضوعی است که باید به آن توجه شود.
قانونگذار برای دارندگان چک‌های برگشتی، پیگیری وجه مطالبه را از ۳ مسیر حقوقی و کیفری و ثبتی را امکان پذیر کرده است. اگر دارنده چک می‌خواهد نسبت به صادر کننده چک برگشتی، از طریق شکایت کیفری بابت صدور چک بلامحل اقدام کند، باید این اقدام را در مهلت قانونی برای برگشت زدن چک که در قوانین مختص صدور چک تعریف شده، انجام دهد.
طبق ماده 11 از قانون جدید چک، فرد دارند صاحب، اگر ظرف مدت شش ماه پس از تاریخ سررسید چک به بانک مراجعه نکرده و وجه آن را وصول نکند، و همچنین اگر در طی مدت شش ماه پس از اخذ گواهی عدم پرداخت از بانک، از طریق قضایی اقدام به شکایت نکرده باشد، فرصت طرح شکایت کیفری را از دست می‌دهد و تنها مسیر پیش روی وی برای مطالبه وجه چک برگشت خورده، اقدام از طریق مجاری حقوقی است. بنابراین، فرصت مقرر برای اعتراض و برگشت زدن چک از طریق بانک، شش ماه پس از تاریخ صدور چک است. همچنین بعد از دریافت گواهی عدم پرداخت، بازه زمانی شش ماهه برای مراجعه به دادگاه و مطرح کردن طرح دعوی در نظر گرفته شده است.
در قوانین تنظیم شده مربوط به موضوع چک‌های بلامحل، زمان‌های معینی برای پیگیری حقوق علیه ضامنین و ظهرنویس چک درنظر گرفته شده است. برای چکی که باید در محل صدور آن پرداخت شود، مهلتی 15 روزه برای دارنده تعیین شده تا به بانک مربوطه مراجعه کرده و مبلغ چک را درخواست کند. این در حالی است که، اگر چکی از یک شهر به شهر دیگر یا از یک نقطه به نقطه دیگری صادر شده باشد، این فرصت به 45 روز از تاریخ صدور چک افزایش می‌یابد.
اگر دارنده چک در این بازه‌های زمانی به بانک مراجعه نکرده و وجه چک را مطالبه نکند؛ دیگر نمی‌تواند از امتیازات تجاری مرتبط با چک بهره‌مند شود. یعنی، امکان طرح دعوی قانونی علیه ضامن و ظهرنویس چک، و یا درخواست تأمین خواسته چک بدون پرداخت خسارت محتمل، از بین می‌رود. این قوانین به منظور حمایت از امنیت معاملات و تسهیل در عملیات بانکی تدوین شده تا هم دارندگان چک و هم بانک‌ها بتوانند از چارچوب مشخصی تبعیت کنند و روند مطالبه مبالغ را بدون ابهامات قانونی دنبال نمایند.
مهلت برگشت زدن چک صیادی
در بخش پیشین به بررسی قانون مهلت برگشت زدن چک پرداختیم. درک صحیح از زمان برگشت زدن چک به دلیل این که مهلت‌های قانونی برای طرح دعوی کیفری علیه صادرکنندگان چک‌های برگشتی محدود بوده، و درصورت از دست رفتن این مهلت، دارندگان چک می‌بایست با از طریق حقوقی تنها به مطالبه وجه چک بپردازند.
در این قسمت به شرایط و مهلت زدن برگشت چک صیادی و مهلت برگشت زدن این چک می‌پردازیم. باتوجه به قوانین جدید اعمال شده در حوزه چک، لازم است مشخصات چک توسط صادرکننده در سامانه صیاد ثبت شده و توسط دارنده چک نیز تایید شود تا به مرحله اعتبار برسد. اما موضوع قابل توجه این است شرایط برگشت زدن چک صیادی و مهلت‌های آن با مهلت برگشت زدن چک قدیمی و شرایط آن تاحدودی متفاوت است.
چک‌های صیادی، این امکان را دارند که در همان روز، نسبت به عدم پرداخت چک و برگشت زدن آن اقدام شود. این شرایط برگشت چک صیادی به گونه‌ای است که دارنده چک با حضور در شعبه بانکی و احراز عدم پرداخت مبلغ چک، گواهی عدم پرداخت را از بانک دریافت می‌کند. سپس با مراجعه به مراکز خدمات الکترونیک قضایی می‌تواند درخواست صدور دستور اجرایی برای وصول چک برگشتی را مطرح نماید. در این صورت، صادرکننده چک، موظف است تا 30 روز از تاریخ صدور اجراییه مبلغ چک را تسویه کند. این روش نسبت به رویه گذشته که نیاز به مراجعه به دادگاه و طی کردن مراحل دادرسی را داشت، آسان‌تر و سریع‌تر است.
اما زمان مشخص برای اعتراض به چک‌های صیادی همانند چک‌های قدیمی است؛ به این معنی که دارنده چک در هر زمانی می‌تواند به بانک مراجعه نموده و گواهی عدم پرداخت را دریافت کند. لازم به ذکر است؛ چنانچه تمایل به طرح دعوای کیفری علیه صادرکننده چک بلامحل وجود داشته باشد، مراجعه به بانک باید در مهلت قانونی برگشت زدن چک که ۶ ماه است؛ صورت بگیرد و پس از آن، ۶ ماه دیگر نیز، فرصت برای ارائه شکایت به انواع دادگاه وجود دارد.
مهلت برگشت زدن چک خوابیده به حساب
پیش از اینکه وارد جزئیات تاریخ مهلت برگشت زدن چک خوابیده به حساب بشویم، لازم است ابتدا بفهمیم که چک خوابیده به حساب دقیقاً به چه معنا است. این اصطلاح به موقعیتی اشاره دارد که شما چکی را از کسی گرفته‌اید و این چک برای تاریخی از زمان کنونی دورتر است، صادر شده‌است، نزد بانک خود می‌گذارید؛ تا وقتی تاریخ وصول چک فرا برسد، بانک چک را بررسی کرده و اگر مشکلی نداشته باشد، پول آن را به حسابی که شما به بانک معرفی کرده‌اید؛ واریز کند.
چک‌های خوابیده به حساب نیز اغلب به دلایلی همچون کسری موجودی حساب، ناخوانا بودن اطلاعات یا ناهمخوانی امضا، خط خوردگی و موارد مشابه دیگر، امکان برگشت خوردن دارند. باید اشاره شود که طور کلی امکان طرح شکایت کیفری علیه چک‌های خوابیده به حساب وجود ندارد.
بنابراین، در مورد بازه زمانی مشخص برای اعتراض به چک‌های خوابیده به حسابی که برگشت خورده‌اند، نمی‌توان زمان دقیقی ارائه داد؛ بلکه دارنده چک هر زمان که اراده کند، می‌تواند به بانک مراجعه کرده و برگشت زدن چک را، چه در همان روز و چه در روزهای بعدی درخواست کند و سپس برای وصول این چک‌های برگشتی، مراحل بعدی که در ادامه به آن خواهیم پرداخت را دنبال نماید.
مشاوران حقوقی کارمنتو به صورت آنلاین و تلفنی که به صورت فوری و زیر یک دقیقه ارتباط برقرار می‌شود، افراد را در مسائل حقوقی راهنمایی می‌کنند و به عنوان یک پل ارتباطی بین افراد و سیستم حقوقی عمل می‌کنند تا از ورود به مشکلات قانونی جلوگیری شود.
اگر چک تا تاریخش برگشت نخورد چه می شود؟
در ارتباط با بازه زمانی مجاز برای اعتراض به چک‌های برگشتی، سؤالی که غالباً مطرح می‌شود این است که اگر چک در تاریخش برگشت نخورد؛ چه اتفاقی می‌افتد؟ طبق قوانین جدید چک، برای پیگیری کیفری یک چک برگشتی، دارنده چک ملزم است که ظرف شش ماه از تاریخ صادر شدن چک آن را از طریق بانک برگشت زده باشد؛ در صورت عدم تحقق این شرط، امکان پیگیری کیفری صادرکننده چک به جرم صدور چک بلامحل وجود نخواهد داشت.
به تبع آن، اگر چکی تا تاریخ نوشته شده بر روی آن یا ظرف مدت شش ماه برگشت نخورد، دارنده چک فقط قادر به انجام شکایت حقوقی جهت مطالبه وجه چک خواهد بود. با در نظر گرفتن چک‌های صیادی و تصویب قانون جدید صدور چک، درصورت صدور چک برگشتی، بانک موظف است که طبق درخواست دارنده چک، مبلغ موجود در حساب صادرکننده چک را به دارنده پرداخت کند و در صورت ناکافی بودن، کسری مبلغ را در سیستم بانک مرکزی ثبت نموده و با استفاده از کد رهگیری مربوطه، گواهی عدم توانایی پرداخت را صادر و به دارنده چک ارائه دهد.
پس از گرفتن گواهینامه عدم پرداخت از بانک، دارنده چک می‌تواند برای وصول مبلغ خود اقدامات حقوقی و یا ثبتی را آغاز کند. این فرآیند با درخواست صدور دستور اجرایی از مرجع قضایی ذی‌صلاح شروع می‌شود. بانک پیش از این اقدام باید تأیید کند که چک بدون قید شرط و نه به منظور تضمین عملیات تجاری یا تعهدات صادر شده‌است. پس از آن، دادگاه به صدور حکم اجرایی اقدام می‌کند که مطابق با آن، بدهکار باید ظرف مدت 30 روز به پرداخت وجه چک اقدام کند یا برای پرداخت آن ترتیبی ایجاد کند. اگر صادرکننده چک بلامحل در مهلت تعیین شده نسبت به پرداخت وجه چک اقدام نکند، بر اساس قانون، امکان توقیف دارایی‌های وی به منظور تأمین مبلغ چک وجود دارد.
علاوه بر این، توجه به ویژگی حقوقی چک به عنوان سندی لازم‌الاجرا، راه را برای پیگیری‌های ثبتی جهت وصول وجه چک ایجاد می‌کند. در این مسیر، دارنده چک با در دست داشتن اصل چک و مستندات عدم پرداخت از بانک، می‌تواند به اداره ثبت اسناد و املاک مراجعه نماید. پس از پرداخت هزینه‌های قانونی، بخش مربوطه دستور اجرا را صادر می‌کند تا مبلغ چک از اموال و دارایی‌های صادرکننده مطالبه شود.
برگشت زدن چک در همان روز
یکی از نکات مهمی که در شرایط برگشت زدن چک برای اقدام علیه چک‌های برگشتی وجود دارد، بحث برگشت چک در روز مورد نظر برای نقد شدن است. در این میان، مسئله چک‌هایی که بدون تاریخ صادر می‌شوند نیز مورد توجه و بررسی قرار می‌گیرد. بر اساس قوانین چک برگشتی، یکی از شرایط لازم برای بهره‌مندی از ضمانت اجراهای کیفری در خصوص چک‌های برگشتی، این است که چک مذکور از نوع چک روز باشد و نه چک مدت‌دار.
توضیح اینکه چنانچه تاریخ درج‌شده روی چک مغایر با تاریخ واقعی صدور آن باشد، در این صورت چک مدت‌دار محسوب شده و امکان طرح شکایت کیفری علیه صادرکننده وجود نخواهد داشت. به عنوان مثال اگر چکی در تاریخ 30 آبان 1400 صادر و روی آن تاریخ 30 اسفند 1400 درج شده باشد، این چک وعده‌دار بوده و صرفاً از طریق اقدامات حقوقی می‌توان وجه آن را مطالبه نمود.
- البته بنا بر شرایط برگشت چک، همیشه فرض بر این است که چک‌ها از نوع چک روز هستند؛ مگر اینکه خلاف آن اثبات شود. همچنین باید توجه داشت که مهلت قانونی برای برگشت زدن چک و طرح شکایت علیه صادرکننده، 6 ماه است؛ بنابراین الزامی بر برگشت زدن چک در همان روز نیست. مهلت برگشت چک‌های قدیمی نیز مانند مهلت برگشت زدن چک‌های جدید ظرف مدت 6 ماه پس از تاریخ صدور چک است. اگر صاحبان جک‌های قدیمی در این مدت به بانک مراجعه نکرده و گواهی عدم پرداخت را دریافت کرده باشند، باز هم امکان پیگیری وجه چک از طریق اقدامات حقوقی و ثبتی برای آن‌ها وجود دارد. یعنی می‌توانند با مراجعه به مراجع قضایی، دادخواست صدور اجرائیه علیه صادرکننده چک را تنظیم کنند و از این طریق به مطالبه وجه چک بپردازند.
سخن پایانی
در مقاله دریافتیم اهمیت توجه به مهلت برگشت زدن چک‌ها حائز اهمیت است. این امر به دلیل تاثیرات مالی و حقوقی قابل توجه بر زندگی افراد، باید با دقت نظر کافی و با استفاده از مشاوره‌های تخصصی دنبال شود. در این بین، دسترسی به خدمات مشاوره‌ای حقوقی به صورت آنلاین می‌تواند به اشخاص کمک کند تا در سریع‌ترین زمان ممکن و بدون نیاز به حضور فیزیکی، راهنمایی‌های لازم را دریافت نمایند.
پلتفرم کارمنتو با قرار دادن مشاوره تلفنی آنلاین، فراهم‌آوردن دسترسی به مشاورین حقوقی به صورت شبانه‌روزی، ارائه گزینه‌های متنوعی برای مشاوره در حوزه‌های گوناگون، ارتباط آنلاین با پشتیبان، و تضمین محرمانگی اطلاعات مشتریان، یک راه حل کامل را برای پاسخ به نیازهای حقوقی عرضه می‌کند. همچنین با أخذ مشاوره فوری از هر نقطه ایران و در هر لحظه، کاربران می‌توانند بهترین استفاده را از وقت خود ببرند و با خیالی آسوده به امور حقوقی خود رسیدگی کنند.
توصیه می‌شود در مواجهه با مسائل حقوقی دشوار، به جای صرف وقت و هزینه غیر ضروری، به سراغ کارمنتو بروید که همواره آماده ارائه خدمات حقوقی قابل اعتماد است. این امکانات منحصر به فرد و کاربردی، کارمنتو را به انتخابی مطمئن برای مواجهه با هرگونه چالش حقوقی تبدیل کرده است.
از طریق مشاوره کسب و کار آنلاین تلفنی در حوزه مد نظر خود بدون پرداخت هزینه تلفن و اینترنت و از طریق تماس امن، پاسخ سوالات خود را دریافت نمایید.
با کلیک روی لینک زیر و از طریق (منو خدمات مشاوره) حوزه مد نظر خود را انتخاب نمایید.
