هر موقعیت شفلی، در واقع یک قرارداد دو طرفه بین کارمند و کارفرماست. وقتی کارمند به هر دلیلی، مفاد قرارداد را اجرا نکند یا به صورت یکطرفه از کارش سرپیچی کند، قانون به کارفرما این اجازه را می‌دهد که کارمند یا کارگر خودش را از کار اخراج کند. اخراج در سازمان‌های خصوصی و دولتی ممکن است، اما قوانین آن کمی متفاوت خواهد بود.
جهت کسب اطلاعات در خصوص قانون ترک کار، با نصب اپلیکیشن کارمنتو و مراجعه به بخش خدمات مشاوره قانون کار، از کارشناسان این حوزه مشاوره دریافت کنید.
در این فرایند، هم کارفرما حق و حقوقی دارد و هم کارمند می‌تواند دعوی مطرح کند (در صورتی که به صورت غیرقانونی اخراج شده باشد). در این مطلب، قانون اخراج کارمند (که در متن قانون کار هم آورده شده) را از نزدیک بررسی می‌کنیم و شرایط مختلف اخراج کارمندان را می‌شناسیم. هر کارفرمایی با توجه به قوانین داخلی شرکت خودش، باید فرایند متفاوتی را طی کند که البته همه این فرایندها در چهارچوب قانون کار می‌گنجند. اگر در موقعیت اخراج کردن کارگران یا کارمندان خود هستید یا با کارفرمایی سر و کار دارید که بدون فرایند قانونی قصد اخراجتان را دارد، حتما این مطلب را تا انتها بخوانید.
قانون اخراج کارمند (کارگر) توسط کارفرما
اخراج درواقع فسخ یکطرفه قرارداد از طرف کارفرما است. اما قانون ِ کار، موازین خاص خودش را برای انجام این کار دارد و نمی‌توان نیروهای یک شرکت را بدون هیچ آمادگی یا تذکری، از کار بی‌کار کرد. در هر قرارداد کاری، مفادی آورده شده که رعایت آن‌ها از سمت هر دو طرف قرارداد واجب است. اگر کارفرما موارد را رعایت نکند (چیزهایی مثل بیمه، پرداخت حقوق، مزایا و…) کارگر می‌تواند با مراجعه به اداره کار از او شکایت کند. اگر هم کارگر موارد حاضر در قرارداد را نقض کند، مثلا به موقع سر کار حاضر نشود، اسرار شرکت را به بیرون اطلاع بدهد یا از انجام وظایفش سر باز بزند. در ماده 27 قانون کار، این متن آورده شده هر گاه کارگر در انجام وظایف محوله قصور ورزد و یا آییننامههای انضباطی کارگاه را پس از تذکرات کتبی نقض کند، کارفرما حق دارد در صورت اعلام نظر مثبت شورای اسلامی کار، علاوه بر مطالبات و حقوق معوقه (به نسبت هر سال سابقه کار) معادل یک ماه آخرین حقوق کارگر را به عنوان «حق سنوات» به وی پرداخته و قرارداد کار را فسخ نماید».
اخراج قانونی کارمند
هر وقت کارفرما برای قطع همکاری با نیروهایش، از قانون اخراج کارمند استفاده کند، این اخراج به صورت قانونی خواهد بود. فراموش نکنید که در قانون کار، کارگران و کارمندان هم مانند کارفرمایان حقوقی دارند. کارفرما طبق قانون، فقط در صورتی می‌تواند دست به اخراج کارمند خود بزند که او یکی از این موارد را نقض کرده باشد:
رعایت ضوابط مقرر از سوی کارفرما یا مدیریت کارگاه
رعایت ضوابط بهداشتی و ایمنی کارگاه
افشا نکردن اسرار و دادههای کسب و کار بر خلاف منافع کارگاه و کارفرما
هر سازمانی، در قراردادهای تنظیمی خودش قوانین و قواعد خاصی را برای اخراج کارمندان در نظر گرفته (که اغلب پیرو و برابر با قانون کلی کار هستند). اگر کارمند یا کارگر از رعایت قوانین و اصول انضباطی محل کار و موارد طی‌شده در قرارداد خودداری کند، کارفرما در ابتدا به او یک اخطار کتبی خواهد داد. در صورت رفع شدن مشکل، کارمند در محل کارش باقی می‌ماند و با حُسن انجام کار، به همکاری ادامه خواهد داد. اما اگر به نقض قوانین ادامه بدهد، کارفرما قرارداد او را فسخ و وی را اخراج خواهد کرد. همچنین فراموش نکنید که این اخراج باید با موافقت شورای اسلامی کار و پرداخت همه مطالبات معوقه خود کارگر باشد. در غیر این صورت، طبق قانون اخراج کارمند این فرایند غیرقانونی خواهد بود.
اخراج غیرقانونی کارمند
همان‌طور که گفتیم، تنها در صورتی کارمند اخراج می‌شود که یکی از موارد قرارداد را نقض کرده یا به صورتی ضوابط کارگاه را رعایت نکرده باشد. در صورتی که او تمام وظایف خودش را به خوبی و کامل انجام بدهد، کارفرما نیز هیچ دلیلی برای اخراج وی نخواهد داشت. کارفرما نمی‌تواند به هر دلیلی و هر زمانی که خواست، بدون تذکر کارمندش را اخراج کند. در صورتی که هرکدام از شرایط زیر به وجود بیایند، قطع همکاری موقت (یا همان تعلیق) با کارگر صورت می‌گیرد و طبق قانون اخراج کارمند، کارفرما حق اخراج را نخواهد داشت:
وقوع حوادث قهری و خارج از ارداه طرفین: به صورتی که باعث تعطیلی تمام یا قسمتی از کارگاه شود و انجام وظایف دیگر کارگران و کارفرما را در مدت تعطیلی غیرممکن کند. البته تشخیص قهری بودن حادثه با وزارت کار و امور اجتماعی خواهد بود.
استفاده از مرخصی‌های خاص: مطابق قانون کار، اگر کارگر از مرخصی تحصیلی یا دیگر مرخصی‌های بدون حقوق استفاده کند، در مدت مرخصی (2 سال) استخدامشان به حالت تعلیق در می‌آید و بعد از آن می‌توانند سر کار خودشان برگردند.
محکوم نشدن: قانون اخراج کارمند میگوید اگر کارگر توقیف شده اما این توقیف منجر به حکم محکومیت او نشود، اخراج ممکن نخواهد بود.
اعظام به سربازی: در دوران نظام وظیفه، قرارداد کار کارمند به حالت معلق درمیآید، به شرطی که حداکثر 2 سال پس از اتمام خدمت به کار برگردد. در صورتی که موقعیت شغلی او حذف شده باشد، باید به شغلی مشابه مشغول شود.
اگر در هر کدام از این موارد، کارفرما کارگر خود را اخراج و اداره کار این اخراج را محرز کند، عمل وی غیرقانونی است و کارگر این حق را دارد که طی سی روز به هیئت تشخیص مراجعه کند. این هیئت کارفرما را هم احضار کرده و به او ابلاغ می‌کند که کارگر را به سر کارش برگرداند. در صورت بازگشتن به سر کار، حقوق و مزایای کارگر باید از تاریخ مراجعه محاسبه و پرداخت شود. اما اگر کارفرما نتواند ادعای خود را اثبات کند چه؟ در این صورت باید به ازای هر سال سابقه، 45 روز آخرین مزد کارگر را به وی پرداخت کند.
قانون اخراج کارمند رسمی دولت
بیشتر کارمندان دولت از نوع رسمی استخدام می‌شوند. قانون اخراج کارمند در مورد کارمند رسمی را باید در دو صورت مختلف بررسی کنیم:
- قرارداد رسمی آزمایشی: این قرارداد کار، به صورت غیردائمی و در یک بازه زمانی محدود تنظیم می‌شود (اغلب اوقات یک الی سه ماه). بیشتر شرکتها قراردادهای آزمایشی را فسخ نمیکنند، چون معمولا کوتاه هستند و خودبخود تمام می‌شوند. در این نوع اخراج، شرایط و تشریفات قانونی خاصی وجود ندارد و کارفرما می‌تواند با حکم اخراج، قرارداد کارمند موقت خودش را به اتمام برساند.
- قرارداد رسمی قطعی یا دائم: کارمندانی که با قرارداد کار دائمی به صورت رسمی استخدام دولت باشند، دقیقا مطابق ماده 27 قانون کار (که در بالا متن کاملش را آوردیم) است. بعد از اعلام تذکر رسمی و اخراج کارمند، مطالبات کارمند باید به صورت کامل به او پرداخت شوند، موراید از جمله عیدی همگام با کارکرد، مبلغ مانده مرخصی، حق السعی ایام تعلیق، حق بیمه متناسب با کارکرد، پاداش سالیانه مطابق با کارکرد و البته باقی‌مانده مرخصی‌های استفاده نشده.
قانون اخراج کارمند قراردادی
تنظیم قرارداد باید مطابق قوانین کار و با نظارت مراجع قانونی انجام شود، تا در انتهای قرارداد حق و حقوقِ هیچ‌کدام از طرفین نقض نشود. کارمندان قراردادی، قرارداد مدت معین دارند. این یعنی برخلاف کارمندان رسمی، قرار نیست به صورت دائمی و تا بازنشستگی برای یک نهاد خاص کار کنند. این قرارداد موقتی می‌تواند سه ماهه، شش ماهه یا یک‌ساله (و در مواردی بیشتر) باشد، اما به هیچ عنوان همیشگی نیست. هر سازمانی، در متن قرارداد خودش شرایط اخراج را به صورت کامل نوشته است. این شرایط نشان می‌دهند که کارمند قراردادی در چه صورتی، بعد از چند مورد تذکر کتبی و شفاهی و طی چه فرایندی اخراج خواهد شد. هر وقت یک کارمند یا کارگر در انجام یکی از بندهای قرارداد قصور کند (یا آییننامه را نقض کند)، کارفرما می‌تواند پس از تذکر با ارائه یک گزارش و جلب رضایت شورای کار اسلامی، مطالبات کارگر (از جمله سنوات، حقوق معوقه، مرخصیها و عیدی) را پرداخت کرده و قرارداد را فسخ کند. فسخ این قرارداد به منزله اخراج نیرو از موقعیت شغلی خودش خواهد بود. در هر نوع شرایط اخراجی، حق طرح دعوی علیه کارفرمایی که حق و حقوق را پرداخت نکرده، برای کارمند وجود خواهد داشت.
قانون اخراج کارمند پیمانی
افرادی که با قرارداد پیمانی به استخدام یک سازمان یا نهاد درمی‌آیند، دائمی نیستند. بنابراین قوانین اخراج کارمندهای قراردادی و دائمی برایشان کارآمد نخواهد بود. طبق پیوست 2 آییننامه استخدام پیمانی، قرارداد پیمانی یک، دو یا سه ساله تمدید می‌شود. بیشتر کارفرمایان کارمند پیمانی خودشان را اخراج نمیکنند، بلکه در صورت رضایت نداشتن، قرارداد در پایان دوره تمدید نشده یا در بین دوره لغو خواهد شد. پس قانون اخراج کارمند در مورد کارمندان پیمانی، چیزی برابر با فسخ قرارداد است. کارمندان پیمانی در این صورت اخراج خواهند شد:
- کسب نکردن امتیازات لازم
- پایان نیاز مدیریت واحد به خدماتشان
- سو سابقه
- تخلف اداری
- دریافت بیش از دو بار اخطار کتبی و یا یک بار توبیخ با درج پرونده
- رضایت نداشتن از نحوه برخورد با ارباب رجوع
اخراج کارمند بدون قرارداد
اما بعضی از کارمندان و کارگران، بدون هیچگونه قراردادی کار می‌کنند. کارمندان بدون قرارداد (بر خلاف تصور بسیاری از افراد) بعد از اخراج یکطرفه از سوی کارفرما می‌توانند حق و حقوق خود را مطالبه کنند. اگر کارفرما به کارگر یا کارمند بدون قرارداد خود اعلام کند که دیگر نیازی به خدمات او ندارد، باید پس از این قطع همکاری سنوات، عیدی و پاداش سال‌های فعالیت و مرخصی‌های باقی‌مانده استفاده نشده را به صورت کامل پرداخت کند. حتی در صورتی که قراردادی نوشته و امضا نشده باشد، کارگر می‌تواند از فیش حقوقی، پرداخت‌های بانکی و لیست حضور و غیاب خود در شرکت استفاده کرده و در اداره کار، مطالباتش را پیگیری کند.
