ضامن شدن برای یک فرد، مسئولیت بسیار بزرگی به همراه دارد، هم برای ضامن و هم برای ضمانت‌شونده. به صورت کلی بانک‌ها و موسسات مالی (و حتی گاهی شرکتها) برای تضمین پول یا خدمتی که در اختیار فرد میگذارند، از او ضامن می‌خواهند. شرایط ضامن در هر موسسه و بانکی متفاوت است. بعضی از مواقع وجود یک ضامن کافی است و بعضی از مواقع باید چند ضامن معتبر برای یک وام کلان به بانک معرفی کنید. اما یکی از مسائل مشترک در بین همه ضامن‌ها، مسئولیتی است که در قبال چک پرداختی قبول می‌کنند. ضامن در واقع می‌پذیرد که در صورت شانه خالی کردن فرد از پرداخت چک یا بازپرداخت وام، به جای اون قبول مسئولیت کند. در شرایط خاصی، دارنده چک می‌تواند از ضامن شکایت طرح کند و حقوق خود را از او مطالبه کند. در این مطلب، شکایت حقوقی از ضامن چک را به عنوان یک فرایند قانونی بررسی میکنیم.
اگر نسبت به موضوع این مقاله دچار ابهام هستید یا سؤالات بیشتری در این رابطه دارید؛ آن را با مشاوره حقوقی کارمنتو در میان بگذارید.
مسئولیت ضامن امضا کننده چک
همان‌طور که گفتیم، ضامن چک اگر مسئولیتش بیشتر از صادرکننده نباشد، چندان کمتر هم نیست. به دلیل بار حقوقی بسیار زیاد ضمانت چک و احتمال شکایت از ضامن چک، بسیاری از افراد حاضر نیستند برای کسی ضامن شوند، حتی برای دوستان نزدیکشان. در ادبیات حقوقی، به ضامن گاهی «ظهرنویس» هم می‌گویند. ظهرنویس یا پشت‌نویس چک، کسی است که پشت آن را امضا میکند. در این امضا، گاهی دلیل هم نوشته می‌شود، مثلا نویسنده ذکر میکند که «به آقا/خانم…انتقال میدهم». اگر در این بخش چیزی نوشته نشده باشد، فرد امضاکننده خودبخود به عنوان ضامن چک شناخته می‌شود و امضایش به اصطلاح بر ضمانتش دلالت دارد. همچنین صادرکننده چک، باید حتما این نکات را هم در چک خودش ذکر کند:
- مبلغ و تاریخ چک
- هویت و مشخصات دارنده برگه چک
- امکان انتقال در سامانه صیاد
مسئولیت ضامن در برابر چک از نوع «تبعی» است، یعنی هر مسئولیتی که صادرکننده داشته باشد، ضامن هم دارد و بالعکس اگر صادرکننده به هر دلیلی از مسئولیت ساقط شود، ضامن هم مسئولیتی نخواهد داشت (اهمیت امضا کردن یا نکردن پشت چک اینجا مشخص می‌شود). اگر در مدت مشخص تا تاریخ چک، حساب صادرکننده به میزان کافی پر نباشد، دارنده می‌تواند علیه ضامن طرح دعوا یا شکایت کند. شکایت از ضامن چک، بعد از مهلت چک هم می‌تواند انجام شود.
بیشتر بخوانیم: وصول چک برگشتی چند رورش دارد؟
شکایت از ضامن چک در چه شرایطی ممکن است؟
همان‌طور که گفتیم، اگر مطالبه مبلغ چک در مهلت مقرر وصول نشود، شکایت از ضامن چک ممکن می‌شود. دارنده چک می‌تواند تا این مهلتها برای مطالبه اقدام کند:
- 15 روز برای مطالبه در همان مکان صدور چک
- 45 روز برای مطالبه غیر از مکان صدور چک در ایران
- 4 ماه در محل صدور سند تجاری در خارج، برای مطالبه ایران
البته که بعضی از چک‌ها متعلق به همان روز هستند، یعنی تاریخ صدور چک با تاریخ وصول آن در یک روز است. این چک‌ها حکم پول نقد را دارند. اگر صادرکننده چک مبلغ را پرداخت نکند، متاسفانه ضامن از این موضوع مطلع نمیشود (برخلاف سیستم وام که بانک فورا ضامن را از پرداخت نشدن اقساط توسط وام‌گیرنده مطلع میکند) و ممکن است حتی تا وقتی که از او شکایتی صورت بگیرد، خبر پیدا نکند. اگر در این مهلت مقرر، شکایت از ضامن انجام نشود، مسئولیت از او کاملا سلب خواهد شد. با این حال صادرکننده چک هنوز هم مسئول چکی است که نوشته و باید مبلغ را به دارنده پرداخت کند.
نحوه طرح شکایت از ضامن چک مطابق ماده ۳۱۵ قانون تجارت
قبل از هر چیز، نباید فراموش کنید که در قوانین کشور ما طرح شکایت کیفری علیه ضامن ممکن نیست، و دارنده چک تنها می‌تواند یک دعوای حقوقی مطرح کند که در اصطلاح عمومی به آن «شکایت از ضامن» می‌گویند. اگر دارنده چکی هستید که وصول نشده، باید:
- ابتدا به بانک مراجعه و از حساب دارنده چک استعلام بگیرید. در این قدم اول، وقتی مشخص شود که مبلغ کافی در حساب موجود نیست، بانک برای شما گواهی عدم پرداخت صادر خواهد کرد.
- با کمک یک وکیل یا مشاور حرفه‌ای حقوقی، یک دادخواست علیه ضامن طرح کنید و همراه با مدارک و مستندات قانونی، برای مطالبه وجه چک پرونده تشکیل بدهید.
- این پرونده برای بررسی به مراجع صالح ارجاع داده می‌شود (دادگاه یا شورای حل اختلاف). مراجع قضایی برگه چک را به عنوان یک سند معتبر و قابل استناد در نظر می‌گیرند و ضامن را بلافاصله به دادگاه فرا میخوانند.
- صدور چک بلامحل جرم است، و دادگاه با توجه به مبلغ چک (در صورتی که ضامن قادر به پرداخت نباشد) برای او مجازات در نظر می‌گیرد.
در هنگام طرح دعوی شکایت از ضامن چک، حتما باید از موعد قانونی آن مطلع باشید تا شکایت شما در دادگاه معتبر شمرده شود. ماده 315 قانون تجارت در این باره می‌گوید:
«اگر چک در همان مکانی که صادر شده است باید تادیه گردد، دارنده چک باید در ظرف پانزده روز از تاریخ صدور وجه آن را مطالبه کند. و‌اگر از یک نقطه به نقطه دیگر ایران صادر شده باشد، باید در ظرف چهل و پنج روز از تاریخ صدور چک مطالبه شود.
اگر دارنده چک در ظرف مواعد مذکوره در این ماده پرداخت وجه آن را مطالبه نکند، دیگر دعوی او بر علیه ظهرنویس مسموع نخواهد بود و اگر وجه چک به سببی که مربوط به محال‌علیه است از بین برود، دعوی دارنده چک بر علیه صادرکننده نیز در محکمه مسموع نیست».
بیشتر بدانیم: قانون جدید چک در سال 1401
صادرکننده چک را چگونه می‌توان پیگیری کرد؟
چک برگشتی هم درست مثل ضمانت آن، با گواهی عدم پرداخت قابل پیگیری حقوقی است. در قانون جدید چک (مصوب آبان 97) شرایطی برای دارندگان چک فراهم شده تا بتوانند سریعتر و ساده‌تر حقوق خودشان را پیگیری کنند. در این روش بعد از صدور گواهی عدم پرداخت، اطلاعات فورا در «سامانه چک‌های برگشتی» بانک مرکزی ثبت و یک کد رهگیری به شاکی داده می‌شود.
سپس شاکی باید به دفاتر خدمات الکترونیک قوه قضاییه (در هر شهری) برود و آن‌جا به صورت رسمی شکایتش را ثبت کند. این شکایت به صورت مستقیم به دست قاضی بررسی‌کننده میرسد و اجراییه صادر می‌شود. از لحظه صدور اجراییه، صادرکننده چک ده روز مهلت دارد تا مطالبات را پرداخت کند و در غیر این صورت ممکن است با مجازات‌هایی مثل حبس روبرو شود (بر اساس قانون اجرای محکومیت‌های مالی).
مرجع صالح به رسیدگی شکایت ضامن چک از صاحب چک
ظهرنویس یا ضامن چک، می‌تواند علیه صاحب چک شکایت طرح کند. برخلاف شکایت‌های دارنده، این شکایات اغلبا ماهیت کیفری پیدا می‌کنند و قاعدتا رسیدگی به آنها هم باید توسط محاکم کیفری دارای صلاحیت انجام شود. وقتی صاحب چک تخلفی غیرقانونی مرتکب شود، ضامن می‌تواند علیه او شکواییه تنظیم کند. در تنظیم شکواییه، رعایت قواعد و مقررات دادرسی اهمیت بسیار بسیار زیادی دارد، چون اگر حتی یک جمله در آن دارای ایراد باشد، دادگاه کیفری ممکن است آن را رد کند. برای تنظیم شکواییه باید حتما با یک وکیل مشورت کنید. در مرحله بعد، دادسرای صالح تحقیقات مقدماتی شکایت را شروع میکند و سپس صدور حکم و تصمیم نهایی را به دادگاه واگذار خواهد کرد.
بیشتر بدانیم: انواع چک و نکات حقوقی که باید در مورد آن بدانید
صادرکننده باید به چه نکاتی در چک توجه کند؟
پیش از این که به عنوان صادرکننده در وجه کسی چک امضا کنید، حتما مطمئن شوید که چک شما تاریخ دارد و چک ضمانت هم بعد از آخرین اقساط آن امضا شده است. ماده 13 قانون صدور چک ضمانت وام می‌گوید «در صورتی که ثابت گردد چک بدون تاریخ صادر شده، و یا تاریخ واقعی صدور چک مقدم بر تاریخ مندرج در متن چک باشد، صادرکننده چک ضمانت وام قابل تعقیب کیفری نیست». چند مورد از مقررات مربوط به عقد ضمانت را بخوانید:
- ضامن یا مضمون‌له (صادرکننده چک) نمیتوانند ضمانت عقدی چک را فسخ کنند. پس از ایجاد عقد ضمانت (و امضای چک) این مسئولیت مشترک قانونی می‌شود.
- ضامن ملزوم به داشتن شرایط مالی خاصی نیست، اما طبق ماده 690 قانون مدنی، اگر صادرکننده در هنگام امضای چک، از عدم تمکن ضامن مطلع نباشد می‌تواند عقد ضمانت را لغو کند. بعد از عقد ضمانت، صادرکننده اختیاری نخواهد داشت.
- اگر طلبکار، طلب خود را به ضامن ببخشد، ضامن نمیتواند از بدهکار (صادرکننده چک) مبلغی دریافت کند (چه کل مبلغ بخشیده شده باشد چه مقداری از آن).
- با امضای ضامن، به طلبکار این اختیار داده می‌شود که در صورت عدم پرداخت بدهی توسط بدهکار، بتواند از بانک مطالبه خود را «از محل فیش حقوقی و موجودی حساب» ضامن برداشت کند، همان شکایت از ضامن چک.
مشاوره حقوقی کارمنتو برای شکایت ضامن چک از صاحب چک
اغلب فرایندهای حقوقی، مخصوصا آن‌هایی که در ارتباط با احقاق حق یا طرح شکایت باشند، پیچیده و پر از جزئیات هستند. این فرایندها گاهی آن‌قدر سخت و طولانی میشوند که شاکی اگر اطلاعات حقوقی نداشته باشد، ممکن است در میانه راه از آن دست بکشد. با مشاوره یک کارشناس حقوقی، می‌توانید مطمئن شوید که شکایت شما به بهترین شکل به سرانجام خواهد رسید. در کارمنتو، می‌توانید از کارشناسان حقوقی و متخصصان، به صورت کاملا غیرحضوری و آنلاین مشاوره بگیرید. مشاوران کارمنتو، در هر جای ایران که باشید با هزینه‌ای معقول و بدون نیاز به دادگاه و دفتر وکالت، می‌توانند به شما در تنظیم شکواییه، اطلاع از جزئیات فرایند شکایت از ضامن چک، استعلام بانکی و… کمک کنند.
