قرارداد یعنی بستن یک پیمان بین دو فرد یا دو سازمان، که بر اساس آن متعهد می‌شوند کارهایی را انجام بدهند (یا ندهند). در هر قراردادی، راه‌هایی تعبیه شده برای این که زمان اجرای کار، شیوه اجرا و همچنین راه‌های برون‌رفت از پیمان ممکن باشند. در نوع خاصی از قرارداد یعنی قرارداد اتی، که بیشتر در حوزه مالی و اقتصادی بسته می‌شود، معامله نوشته شده و در آینده اجرا می‌شود، نه بلافاصله بعد از اجرایی شدن متن خود قرارداد. در این مطلب این نوع قرارداد را با هم بررسی میکنیم. قراردادی که نسبت به دیگر مدل‌ها، سن کمتری دارد و حدود پنجاه سال است که وارد بازارهای مالی شده، اما همه قابلیتهای مختلف مثل خرید و فروش یا مبادله را در اختیار طرفین می‌گذارد. اگر در بازارهای مالی فعال هستید، ارز دیجیتال می‌خرید و میفروشید و یا علاقه دارید وارد بورس شوید، دانستن درمورد این شکل قرارداد برایتان خیلی مفید خواهد بود.
می‌توانید با مراجعه به بخش مشاوره سرمایه گذاری در اپلیکیشن کارمنتو با مشاورین و متخصصان این حوزه در ارتباط باشید.
تعریف و انواع قرارداد آتی
همان‌طور که گفتیم، در معاملات اتی (future contract) خود مال رد و بدل نمی‌‍شود (حداقل بلافاصله) بلکه «اسناد» آن هستند که رد و بدل می‌شوند. این نوع قرارداد، نوعی از ابزارهای مشتقه نیز محسوب می‌شود. ابزار مشتقه یعنی فرایند یا وسیلهای که به خودی خود ارزش ندارد و به وسیله یک کالا یا فرایند دیگر ارزشمند می‌شود. مثلا اوراق بهاداری که در بورس‌ها (در همه کشورها) معامله می‌شوند، به تنهایی هیچ ارزشی ندارند و وقتی برای خرید و فروش سهام یک شرکت استفاده شوند ارزش پیدا می‌کنند. در متن هر قرارداد اتی هم، خود دارایی‌ها (از هر جنسی که باشند) بین افراد یا سازمان‌ها معامله نمیشوند، بلکه اسنادی بالقوه بی‌ارزش تبادل می‌شوند که در آینده (آتی) ارزشمند خواهند بود. اسناد مورد نظر در قرارداد اتی قیمت، ارزش و میزان معامله را در زمان حال مشخص می‌کنند. مثلا شما به عنوان یک فروشنده سهام، تصمیم می‌گیرید سهام خودتان را از یک شرکت نفت و گاز به دیگران بفروشید اما نه امروز. بنابراین در قراردادتان میزان ارزش سهام را مشخص و تعیین می‌کنید که همین ارزش را در شش ماه آینده از خریدار دریافت کنید. اما چند نوع قرارداد اتی داریم؟
- قرارداد در مورد کالاهای فیزیکی: در این نوع قرارداد، کالاهای مورد مبادله فیزیکی هستند. مثلا طلا، فلزات ارزشمند، زعفران و حتی نفت. در کشور ما، قرارداد کالاهای فیزیکی از نوع اتی با معامله سکه تمام بهار ِ آزادی شروع شده و امروزه برای کالاهایی مثل زیره، پسته و زعفران هم انجام می‌شود.
- قرارداد سهام و شاخص: برخلاف قرارداد کالاهای فیزیکی، موارد مورد معامله در این نوع ماهیت قابل لمس ندارند. سهام، ارز (دیجیتال و غیردیجیتال)، اوراق قرضه و… از جمله این موارد هستند که این روزها قرارداد اتی بیت‌کوین و اتریوم را زیاد می‌بینیم و می‌شنویم. در قرارداد سهام و شاخص بازیگران بزرگی مثل بورس رسمی کشورها، شرکت‌های نفت و گاز، خودروسازان و حتی سیاستمداران دخیل هستند و شاخص‌های بازار را جابجا می‌کنند.
بیشتر بخوانیم: آشنایی با سرمایه گذاری در بازار بورس جهانی
فواید و ویژگی‌های قرارداد آتی
حال که معنای قرارداد اتی و شیوه بستن آن را متوجه شدید، احتمالا این سوال برای شما پیش آمده که اصلا چرا باید فرد یا شرکتی قرارداد خودش را به شکل اتی ببندد؟ مگر نقد و آنی گرفتن پول چه مشکلی دارد؟ آیا بهتر نیست بدون تغییر قیمت دارایی‌ها، قیمتشان را فورا دریافت کنیم؟ در این بخش میخواهیم بعضی از ویژگی‌ها و فواید این شکل قرارداد را با هم بشناسیم:
- صراحت و استاندارد بودن مفاد: هر قراردادی که از نوع اتی نوشته شود، دارای استانداردها و چهارچوب‌هایی است که در متن به صورت دقیق نوشته می‌شوند و بعدا قابل تغییر نیستند. بر اساس این چهارچوب‌ها، هیچ‌کدام از طرفین نمی‌توانند مبلغ ارزش قرارداد را کمتر یا بیشتر کنند. شاید این موضوع باعث شود که سودِ قرارداد در یک محدوده مشخص باقی بماند، اما نوعی از اطمینان را هم به دو طرف می‌دهد که بر اساس آن، ارزش معامله پایین نخواهد آمد.
- قیمت دقیق و شفاف: در زیرساخت‌های بورس و ارز دیجیتال، قیمت همیشه مشخص است و نمی‌توان یک سهام یا ارز را به قیمت متفاوتی معامله کرد. سامانه‌های الکترونیکی بورس داخلی و خارجی و صرافی‌های آنلاین، هم به فروشنده و هم به خریدار یک قیمت مشخص و ثابت میدهند و همین موضوع رانت و دستکاری در مبادلات را کاهش می‌دهد.
- نقدشوندگی نسبتا بالا: در قراردادهای اتی، خود قرارداد می‌تواند نقد شود (بدون وجود اصل کالا یا سهام). این یعنی به عنوان دارنده قراداد، می‌توانید آن را بفروشید یا بخرید.
- کاهش ریسک: در قراردادهای اتی ارزش دارایی شما پایین نمی‌آید و راهکارهایی برای حفظ ارزش دیده شده است.
- هزینه پایین: در بازار اتی، شما به نسبت قرارداد نقدی هزینه کمتری خواهید پرداخت.
مشخصات اصلی قرارداد های آتی
در قراردادهای اتی مورد معامله با عنوان «دارایی پایه» شناخته می‌شوند و البته می‌تواند چیزهای مختلفی باشد: نفت، گندم و جو، گاز، مواد غذایی، سهام و ارز و… اما در چنین قراردادهایی باید موارد خاصی رعایت شوند تا تمام سودمندی‌هایی که در بالا گفتیم را بتوان به صورت کامل تضمین کرد. ویژگی‌های قراردادهایی از این نوع را بخوانید:
- اندازه قرارداد: این اندازه، یعنی حداقل میزانی که در آن می‌توان مورد معامله قرار داد. افراد یا سازمانهایی که بازار اتی را کنترل می‌کنند، در تعیین این اندازه هم سهیم هستند و هر مورد معاملهای، باید مضرب صحیحی از اندازه حداقل قرارداد باشد. مثلا اگر اندازه قرارداد یک سکه طلا باشد، قراردادهای آتی با حجم 5 یا 10 سکه رد و بدل می‌شوند، یا اگر اندازه قرارداد یک صدم بیت‌کوین باشد، شما می‌توانید 10 قرارداد آتی به ارزش یک دهم بیت‌کوین تهیه کنید.
- تاریخ سررسید: در بورس، قرارداد اتی تعیینکننده دوره معاملاتی، ساعت و تاریخ سررسید نیز هست. مثلا در کالاهای خوراکی باارزش مثل زعفران و پسته، تاریخ سررسید از قبل مشخص می‌شود و باید طبق همان معامله شود. اما ارزهای دیجیتال می‌توانند به درخواست طرفین قرارداد در تاریخ‌های متفاوتی معامله شوند (که این تاریخ در قرارداد ثبت خواهد شد).
- وجه تضمین: اگر قصد ورود به بازار اتی را دارید، باید یک مبلغ را به عنوان حداقل تضمین بپردازید. این قراردادها ماهیتی تعهدی دارند و طرفین در واقع باید عهد ببندند که در موقع لازم، تعهد خودشان را اجرا خواهند کرد. وجه تضمین اولیه، به نوعی ضمانت اجرای تعهد شما در قرارداد خواهد بود.
- نوسان قیمت روزانه: در بازارهایی مثل بازار بورس ، یک حداقل و حداکثر برای قیمت سفارش مشخص می‌شود. اغلب جداقل این میزان صفر و حداکثر آن 50% است. اما ارزهای دیجیتال هنوز نوسان قیمت روزانه ندارند (حداقل به صورت دقیق و ثبت‌شده ندارند).
- حداکثر حجم سفارش: در هر قرارداد، حداکثر حجم سفارش مشخص می‌شود تا طرفین نتوانند بیشتر از آن به معامله ارزش وارد کنند.
- مهلت گواهی آمادگی تحویل: در هر قرارداد اتی، زمان و شرایط تحویل مال یا کالا باید مشخص شود و بدون این مورد، قرارداد ارزش ندارد. در قرارداد از نوع کالای فیزیکی این مهلت خیلی مهم است چون پای یک کالای خاص در میان است که درست در روز سررسید باید به دست گیرنده برسد.
- کارمزد و جریمه: کارمزدها تضمین‌کننده ایمنی یک معامله هستند و در هر قرارداد، مقداری به عنوان جریمه عدم اجرای تعهد طرفین مشخص می‌شود تا در صورت اجرا نشدن، پرداخت شود.
بیشتر بدانیم: نکات طلایی سرمایه گذاری در بورس
قرارداد آتی در مورد کالاهای فیزیکی
همان‌طور که گفتیم، کالاهای فیزیکی یکی از مواردی هستند که با قراردادهای اتی به صورت توافقی رد و بدل می‌شوند. زمان سررسید تحویل کالا، مکانیزم وجه تضمین و تعهدات دیگر از جمله مواردی هستند که در قرارداد کالای فیزیکی نوشته می‌شوند. در ایران بسیاری از کالاهای خوراکی ارزش بالایی دارند، و در تجارت و صادرات نقش بازی می‌کنند، کالاهایی مانند زعفران و پسته. هنگام مبادله کالای فیزیکی، استانداردهایی برای آن تعیین می‌شود (مثلا درمورد پسته حداکثر میزان پوکی، وزن و مغز از این استانداردها هستند) تا سرمایه‌گذاران مختلفی بتوانند وارد بازار خرید و فروش شوند. ویژگی‌های مثبت قراردادهای اتی کالای فیزیکی عبارت‌اند از:
- ایجاد زمینه برای عقد قرارداد مدت‌دار و در پی آن تجارت فعال با مشتریان خارجی
- ارزآوری به کشور در قالب خرید و فروش کالاهای ارزشمند ایرانی
- ایجاد قیمت منصفانه در قالب قرارداد، و ارتقا جایگاه کشورمان در بازار جهانی به عنوان یک بازیگر قیمت‌گذار
- از بین رفتن تدریجی نابرابری اطلاعاتی
- تقویت جایگاه تولیدکنندگان و کشاورزان در بازار
- معافیت مالیاتی و هزینه پایین معاملات
همچنین بخوانیم: همه چیز درباره افزایش سرمایه وحق تقدم سهام
قرارداد آتی سهام و شاخص
در بعضی از مدل‌های قرارداد، کالایی برای رد و بدل شدن در میان نیست. سهم، اوراق بهادار، ارز و ارز دیجیتال از جمله مهمترین و تاثیرگذارترین وجوه مورد مبادله در این نوع قرارداد هستند. بورس رسمی کشورها، صعنت فلزات و طلا، صنعت استخراج، نفت و سوخت‌های مختلف و خودرو از جمله بازیگران بسیار تاثیرگذار در این حوزه هستند. البته که گاهی کارمزدهای این نوع قرارداد، بعضی از افراد را از شرکت در آن‌ها پشیمان میکند. بهتر است پیش از وارد شدن به سهام و بازار ارز دیجیتال، خیلی خوب درموردشان تحقیق کنید و ریسکهای این بازارها را بشناسید. مزایای قرارداد اتی سهام و شاخص عبارت‌اند از:
- مدیریت ریسک در پورتفورهای متنوع و تکسهم
- شناسایی سود از طریق پیشبینی نوسانات شاخص‌ها
- امکان تحلیل رویکرد بازیگران و سرمایه‌گذاران نسبت به شاخص‌ها
- افزایش جریان اطلاعات مالی
- رونق بازار سرمایه در کشور
- کاهش ضرر به شکل خرید در زمان ضرر و فروش در هنگام سود
سخن پایانی
در این مطلب به قرارداد آتی و انواع آن اشاره کرده و ویژگی‌ها و مزایای آن را بیان کردیم. حال اگر در حوزه بورس و سرمایه گذاری به ابهام و یا سوالی برخوردید، بهتر است که با متخصصان و مشاوران آن در اپلیکیش و یا وبسایت کارمنتو در ارتباط باشید.
