به صورت کلی، هر فعالیتی که فرد در ازای آن پول دریافت کند کار محسوب می‌شود. با این تعریف، بسیاری از ما در حال کار کردن هستیم. اما برای اداره کار و سازمان تامین اجتماعی (متولیان اصلی حقوق کارگر در ایران) کار، مشغول بودن به آن و ترکِ آن تعاریف مشخص و دقیقی دارند. این اداره‌ها مسئول پرداخت حق و حقوق کارگران و کارمندان و البته پیگیری مطالباتشان هستند. وقتی که با کارفرمای خودتان قرارداد رسمی امضا کنید، رسما می‌توانید مدعی حق و حقوقی باشید که اداره کار برای تک تک کارگران در ایران در نظر گرفته است. ترک کار، ممکن است امتیازات و البته چالش‌هایی را برای فرد به دنبال داشته باشد. در این مطلب، قانون ترک کار را بررسی می‌کنیم و جزئیات آن را شرح می‌دهیم.
جهت کسب اطلاعات در خصوص قانون ترک کار، با نصب اپلیکیشن کارمنتو و مراجعه به بخش خدمات مشاوره قانون کار، از کارشناسان این حوزه مشاوره دریافت کنید.
منظور از ترک کار چیست؟
برای شناخت قانون ترک کار، ابتدا باید بفهمیم که ترک کردن کار به عنوان کارگر دقیقا یعنی چه. همان‌طور که گفتیم، وقتی با کارفرما قرارداد نوشته و هر دو طرف آن را امضا کنید، ملزم به رعایت تمام بندها و مواد آن خواهید شد. بند اول دستورالعمل شماره 17 روابط کار (منتشر شده توسط وزارت کار و امور اجتماعی در سال 90)، تعریف ترک کار این است: «فسخ یک‌جانبه قرارداد از طرف کارگر، بدون مجوز قانونی. در ترک کار، کارگر باید قصد و نیت انجام این کار را به صورت حقوقی داشته باشد. پس اگر این قصد وجود نداشته باشد، صرف عدم حضور در کارگاه، ترک کار محسوب نمی‌شود».
فراموش نکنید که بعضی از مزایا هستند که فقط در صورت اعلام قبلی شما به کارفرما، تعلق میگیرند. در واقع اگر بدون اطلاع‌رسانی به کارفرما و منابع انسانی شرکت، به صورت ناگهانی و بی‌دلیل از ادامه همکاری خودداری کنید، شما ترک کار کرده‌اید (و ممکن است نتوانید سنوات و مطالبات خودتان را طلب کنید). اما اگر چند روز سر کار نروید، ترک کار اتفاق نیفتاده.طبق قانون ترک کار بدون قرارداد از شرکت رفتن، ممکن است برای شما عواقب قانونی و حقوقی به دنبال داشته باشد. پس اگر میخواهید از شرکتتان بیرون بیایید، بهتر است به صورت اصولی این فرایند را طی کنید.
مراحل قانونی و اصولی ترک کار
ماده 25 قانون کار بیان می‌کند که «هرگاه قرارداد کار برای مدت موقت و یا برای انجام کار معین منعقد شده باشد، هیچ یک از طرفین به‌تنهایی حق فسخ آن را ندارد». این یعنی همان‌طور که کارفرما حق ندارد سرخود و بی‌دلیل بندهای قرارداد شما را نقض کند (مثلا از دادن حقوقتان خودداری کند)، شما هم نمی‌توانید به صورت ناگهانی محل کارتان را ترک کنید. برای استعفا طبق قانون ترک کار، واجب است که این مراحل را طی کنید:
باید 30 روز پیش از ترک محل کار، استعفای خود را به کارفرما اطلاع بدهید. این در صورتی است که قرارداد شما به اتمام نرسیده باشد و در مدت قرارداد قصد ترک کار را داشته باشید (ماده 21 قانون کار). وقتی قرارداد تمام شده باشد، دیگر وظیفه‌ای برای ماندن در محل کار خودتان ندارید.
- استعفانامه خود را به صورت کتبی و رسمی، طبق قوانین داخلی شرکت بنویسید. هر شرکتی قوانین خودش را برای استعفا دارد، و ممکن است مدیریت فقط آن را قبول داشته باشد. پس پیش از نوشتن استعفا، سری به منابع انسانی بزنید و جزئیات را بپرسید.
- طبق قانون کار، اگر کارگر 15 روز بعد از زمان استعفای کتبی از آن پشیمان شود، می‌تواند آن را پس بگیرد. پس اگر میخواهید در شرکت بمانید (به هر دلیلی) می‌توانید استعفای خودتان را لغو کنید.
- برای لغو استعفا، رونوشت نامه کتبی و انصراف خود از آن را به نماینده کارگران یا شورای اسلامی کارگاه، یا انجمن صنفی تحویل بدهید.
- طبق قانون ترک کار 1401، یک ماه بعد از نامه کتبی استعفای کارتان، باید به کار ادامه بدهید تا کارفرما مهلت جایگزینی نیرو داشته باشد. بعضی از کارفرمایان، ممکن است طبق قانون داخلی شرکت به شما اعلام کنند که نیازی نیست یک ماه در سازمان بمانید.
قوانین ترک محل کار
مهم‌ترین قانونی که کارگران و کارفرمایان باید درمورد ترک محل کار بمانند، همان ماده 25 قانون کار است. یعنی عدم توانایی هیچ‌کدام از طرفین به فسخ یک‌طرفه قرارداد کاری. چند مورد از بندها و مواد قانون ترک کار را با هم بخوانیم:
ماده 21: قرارداد کار به یکی از دلایل زیر خاتمه مییابد:
- فوت کارگر
- بازنشستگی کارگر
- از کار افتادگی کلی کارگر
- انقضای مدت قرارداد
- پایان کار در قراردادهای مربوط به کار معین
استعفای کارگر
ماده 22: در پایان کار (به دلیل استعفا یا دلایل دیگر) مطالباتی که ناشی از قرارداد و مربوط به دوره اشتغال کارگر است، به وی و در صورت فوت وی به وارث قانونی‌اش پرداخت خواهد شد.
عواقب ترک کار توسط کارگر
وقتی که کارتان را با استعفای کتبی ترک کنید، هیچ کارفرمایی حق ندارد شما را از این اقدام منع کند. اما اگر بدون هیچ دلیل و اعلام قبلی از شرکت بیرون بیایید، طبق قانون ترک کار، سازمان شما این حق را دارد که دعوای «اثبات ترک کار» را علیه شما طرح کند. مرجع حل اختلاف مسئول رسیدگی به این پرونده است. البته که کارفرما باید ترک کار توسط کارگر را با مدارک و شواهد، اثبات کند. در صورت اثبات این مسئله، ممکن است کارفرما خسارت طلب کند.
اگر کارگر به دلایلی چند روز از کار غیبت کند اما قصد فسخ قراردادش را نداشته باشد، اما کارفرما این مسئله را مبتنی بر ترک کار دانسته و او را اخراج کند، شکایت می‌تواند از طرف کارگر و علیه کارفرما صورت بگیرد.
اما در صورت ترک کار، تکلیف سنوات کارگر چه خواهد شد؟ بیایید حالات مختلف را بررسی کنیم:
اگر کارگر قرارداد کاری دائم داشته باشد و کارش را ترک کند، حق سنوات به او تعلق نخواهد گرفت. این مسئله در قانون کار آورده شده و قانون‌گذار برای ترک کار، مزایایی برای فرد در نظر نگرفته است.
اگر کارگر قرارداد موقت داشته باشد (و در هنگام اتمام هر قرارداد سالانه، سنوات قرارداد قبلی خود را گرفته باشد)، سنوات یا مزایای پایان کار به او تعلق نخواهد گرفت. اما اگر سنواتی نگرفته باشد، تمام مطالبات بعد از ترک کار به او تعلق می‌گیرد.
همچنین کارگر در صورت ترک کار ارادی (اخراج یا تعدیل نشدن) نمی‌تواند از مزایای بیمه بیکاری بهره‌مند شود.
فراموش نکنید که در صورتی که بین کارگر و کارفرما قرارداد کتبی وجود نداشته باشد، ممکن است ترک کار خیلی هم ساده نباشد. بسیاری از کارگران فکر می‌کنند که ترک کار بدون قرارداد، کاری سریع و کاملا محتمل است. اما اگر کارفرما بتواند اثبات کند که بین او و کارگرش، رابطه کارگری و کارفرمایی وجود داشته، می‌تواند از او شکایت کرده و خسارت مطالبه کند. به عبارت دیگر، کارفرما باید ابتدا ثابت کند که کارگر برای او مشغول به کار بوده، قرارداد شفاهی داشته و با وجود آن، بدون اطلاع کارش را ترک کرده است.
مهلت اعلام ترک کار توسط کارگر
طبق قانون ترک کار، هر کارگر باید سی روز قبل از ترک شرکت، استعفای خود را به صورت کتبی به مدیریت تقدیم کند. بعد از این سی روز، کارفرما به هیچ عنوان نمی‌تواند شما را در شرکت نگه دارد و اگر اصرار یا اجباری در کار باشد، غیرقانونی است.
فراموش نکنید که بعضی از شرکت‌ها قوانین داخلی مخصوص به خودشان را دارند. شاید قانون کار شما را ملزم به اطلاع سی‌روزه بکند، اما ممکن است در قرارداد شما بندی وجود داشته باشد که طبق آن باید مدت طولانی‌تری در سازمان بمانید، یا به تعلیم نیروی جدید کمک کنید یا… بهتر است هنگام امضای قرارداد در ابتدای همکاری، تمام بندهای استعفا را به دقت بخوانید و در صورت مغایرت با متن قانون کار، درموردشان از کارفرمای خود سوال کنید.
نحوه شکایت از کارگر به علت ترک کار
هر کارفرمایی، کارگران و کارمندانش را برای انجام کار استخدام کرده و اگر چیزی مانع انجام این کار شود (از جمله ترک ناگهانی کار توسط کارگر)، قطعا خساراتی به کارگاه، سازمان یا شرکت وارد خواهد شد. اگر کارگر بدون اطلاع قبلی و دلیل موجه ترک کار کند، کارفرما ابتدا باید با مدارک و مستندات (مدارک حضور و غیاب، قرارداد کارگر، بیمه‌های پرداخت شده و…) به اداره کار مراجعه کرده و از کارگرش شکایت کند.
سپس شکایت او ثبت شده و به هیئت تشخیص اداره کار فرستاده می‌شود. کارشناسان این هیئت طبق رویه دعاوی معمول، سعی می‌کنند بین طرفین صلح و سازش ایجاد کنند. اگر صلح اتفاق نیفتاد، دلایل و مدارک هر دو طرف بررسی شده و رای به نفع یکی از آن‌ها صادر می‌شود. اگر کارفرما بتواند ثابت کند که «در اثر ترک کار توسط کارگر» متحمل خسارت شده، این خسارت از کارگر دریافت خواهد شد.
تفاوت غیبت و ترک کار
وقتی کارگری کارش را ترک می‌کند، به صورت خودکار از کارگاه غایب خواهد بود. اما هر غیبتی به معنای ترک کار نیست. در غیبت، قصد فسخ قرارداد وجود ندارد. هر شرکتی در قوانین داخلی خودش، تعدادی روز در ماه را مشخص می‌کند که (علاوه بر مرخصی قانونی) کارگر می‌تواند غیبت داشته باشد. بعد از گذشتن از این حد، ممکن است خود کارفرما اقدام به هشدار دادن و سپس اخراج کارگر کند. هرچه مدت ترک کار بیشتر باشد و کارگر نیز از طریق راه‌های ارتباطی پاسخی به کارفرما ندهد، ظن ترک کار قویتر خواهد بود.
