اختراع، محصول یا فرایند انجام یک فعالیت است که علاوه بر ویژگی جدید بودن دارای کاربردی خاص برای رفع یک مشکل است یا راهی آسان‌تر برای انجام یک فعالیت را ارائه می‌دهد. ثبت اختراع یکی از راه‌های قانونی برای حفظ امور مالکیت معنوی محصول و جلوگیری از سوء استفادی افراد یا شرکت‌ها از آن است. ثبت محصول اختراع شده باعث می‌شود که حق استفاده از محصول به صورت انحصاری در دست مالک محصول باشد. در ادامه به بررسی برخی از ویژگی‌های این ثبت و نحوه‌ی آن می‌پردازیم.
به بیان ساده، ثبت اختراع فرآیندی است که طی آن حق انحصاری بهره‌برداری از یک اختراع به مخترع یا نماینده قانونی وی اعطا می‌شود. اختراع نتیجه فکر مخترع یا گروهی از افراد است و زمانی که به شکل یک محصول صنعتی در میآید. اما یک مخترع هنگامی می‌تواند اختراع خود را تحت حمایت قوانین یک کشور قرار دهد که آن را در اداره مربوطه ثبت کند. برای صاحب حق اختراع، دو نوع حق مادی و معنوی به رسمیت شناخته می‌شود.
حقوق مادی ناشی اختراع ثبت شده قابل انتقال است و در صورت فوت صاحب حق به ورثه او انتقال می‌یابد ولی حقوق معنوی قائم به شخص است. این انتقال در قالب قراردادی تحت عنوان قرارداد واگذاری حق اختراع صورت می‌گیرد.همچنین گفتنی است که مالک اختراع ثبت شده تا 20 سال و با پرداخت هزینه سالانه نسبت به بهره‌برداری از اختراع مذکور حق استفاده انحصاری دارد و پس از گذشت این مدت، اختراع او در دسترس عمومی قرار خواهد گرفت.
برای دریافت مشاوره ثبت شرکت و اختراع روی لینک مقابل کلیک کنید.
حق پتنت چیست؟
از زمانی که محصول یا فرایند اختراع شده‌ی خود را در سامانه‌ی مرکز مالکیت معنوی قوه‌ی قضاییه (یا درمراجع ذی ربط در سطح جهانی) به ثبت می‌رسانید به مدت 20سال تمامی حقوق اختراع مانند حق تولید، فروش و… بصورت انحصاری در دست مخترع یا گروه مخترعین بصورت مشترک خواهد بود.
حق امتیاز محصول و حق امتیاز فرایند چیست؟
حق امتیاز محصول یعنی اگر مخترع یک محصول باشید؛ تنها فردی که اجازه‌ی قانونی برای فروش، بهره برداری و استفاده از آن را خواهید داشت، شما هستید و این نه تنها در کشوری که محصول خود را ثبت کرده‌اید صدق می‌کند، بلکه در سطح جهانی این حق صرفا برای شما خواهد بود؛ اما کمی حق امتیاز فرایند جزئی‌تراست. اگر شما یک فرایند، نه محصول را اختراع کرده و به ثبت رسانیده باشید، فقط شما هستید که قادر خواهید بود با کمک آن به رفع مشکلات مدنظر بپردازید.
مشخصات یک اختراع قابل ثبت
- جدید بودن (تازگی داشتن اختراع)
طبق قوانین جهانی محصول یا فرایندی که قصد ثبت آن را دارید باید کاملا جدید و نو باشد و تا لحظه‌ی انجام فرایند ثبت در سامانه هیچ نوع محصول مشابه در آن موجود یا به ثبت نرسیده باشد.
- ابتکار داشتن (خلاق بودن اختراع)
یکی از پل‌های اساسی که باید از آن عبور کنید تا بتوانید اختراع خود را به ثبت برسانید، بحث خلاقیت محصول یا فرایند مورد نظر شما است. اگر محصول شما عاری از خلاقیت یا ابتکار باشد نمی‌توانید آن را به عنوان اختراع درنظر بگیرید و ثبت کنید.
- کاربرد صنعتی (سودمند بودن اختراع)
برای توضیح این معیار به تعریف اختراع بازمی‌گردیم. به چه دلیل یک محصول یا فرایند جدید اختراع می‌شود؟ یکی از دلایل اصلی آن این است که به رفع مشکلی که تاکنون حل نشده بود بپردازد. بنابراین فرایند یا محصول مدنظر شما باید کاربردی و یا به بیان بهتر صنعتی باشد؛ یعنی بتوان از آن در شاخه‌ای از یک صنعت استفاده نموده و به حل معظل موجود پرداخت. حتی اگر دو معیار قبلی شاخصه‌ی اصلی فرایند شما باشد اما صنعتی و سودمند نباشد امکان ثبت برای آن وجود ندارد.
مزایای ثبت اختراع
- مخترع بعد از ثبت نهایی اختراع خود اجازه دارد از آن بهره‌برداری کند.
- حق انحصاری ساخت، صادرات و هر گونه فعل دیگری برای فروش اختراع به مخترع داده می‌شود و هیچ نهاد یا فردی تا اجازه مالک قبلی را نگیرد نمیتواند نسبت به فروش یا صادرات اختراع اقدام کند.
- امکان اعطای حق اختراع به سایرین در ازای دریافت حق امتیاز.
- دریافت گواهینامه ثبت ارزش تجاری اختراع را افزایش می‌دهد.
- دسترسی به بازارهای فروش بیشتر.
- جلوگیری از اقدام افراد برای انجام فعالیتی مشابه.
- حقوق اختراع ثبت شده به دنبال فوت مخترع به وراث او منتقل می‌شود.
- مخترع می‌تواند به دنبال مشاهده هر نوع سوء استفاده و جعل از طریق قانون وارد عمل شود.
- برخورداری از مزایا و تسهیلاتی که در اختیار شرکتهای فناور و دانش بنیان قرار داده می‌شود.
- امکان استفاده از مزیتهای بنیاد ملی نخبگان.می‌توانید در جشنواره‌های بنیاد ملی نخبگان شرکت نموده و از امتیازات آن بهره‌مند شوید.
- شرایط بهتر برای ادامه تحصیل در دانشگاه‌های داخل یا خارج از کشور.با داشتن امتیاز ثبت، راه آسان‌تری برای ادامه‌ی تحصیل در خارج و داخل کشور و دریافت بورسیه خواهید داشت.
- امتیاز مثبت برای استخدام.
- تسهیلات برای آقایانی که باید به سربازی بروند. با داشتن حق امتیاز می‌توانید مدت زمان کمتری به خدمت سربازی بروید و یا در مراکز تحقیقاتی دوره‌ی سربازی را بگذرانید و یا حتی با ثبت شرکت دانش بنیان از سربازی معاف شوید.
- با حق امتیاز ثبت اختراع می‌توانید از سوی دولت وام دریافت نمایید و یا برای ساخت انبوه محصول خود سرمایه گذار جذب نمایید.
- با داشتن حق ثبت شما نخبه شناخته شده و می‌توانید از تسهیلات گسترده‌ی این امتیاز بهره‌مند شوید.
- می‌توانید در مسابقات و جشنواره‌های داخلی و جهانی شرکت نمایید.
- حق امتیاز پتنت قابل انتقال و فروش به غیر است.
- می‌توانید محصول خود را در سطح جهانی تولید نموده و کمپانی‌های تحت لیسانس احداث نمایید.
- می‌توانید در کمپانی‌های مطرح جهانی به آسانی وارد شوید.
مراحل ثبت اختراع
در ادامه می‌خواهیم مراحل ثبت اختراع و مدارک مورد نیاز برای هر کدام را برسی کنیم همراه ما باشید.
1.مشخصات فردی مالک و مخترع
در این مرحله، باید مشخصات دقیق مالک و مخترع ثبت شود.
- مدارک مثبت هویت این افراد مانند کپی شناسنامه، کارت ملی و نیز روزنامه رسمی تأسیس(در مورد اشخاص حقوقی)باید در سایت بارگذاری شود، بنابراین نسخه‌ی اسکن شده‌ی این مدارک برای ثبت اختراع لازم است.
- در خصوص ثبت مشخصات باید توجه داشت که مالک و مخترع الزاماً یک نفر نیستند، یعنی مالک اختراع می‌تواند کسی به غیر از مخترع باشد. به‌عنوان مثال در جایی که مخترع، اختراع را با سفارش کارفرمای خود ابداع کرده است، کارفرما مالک محسوب می‌شود. مالک اختراع می‌تواند یک شخص حقوقی مانند یک شرکت تجاری باشد اما مخترع حتماً باید شخص حقیقی یک فرد باشد.
- اگر به‌عنوان وکیل از طرف شخص دیگری اقدام به ثبت اختراع می‌کنید، دقت داشته باشید که باید مشخصات خود را به‌طور کامل وارد نمایید و مدارک نمایندگی خود را هم ضمیمه‌ی اظهارنامه کنید.
- پورتال همچنین از مخترع می‌خواهد که فردی را به‌عنوان دریافت‌کننده‌ی ابلاغ‌ها مشخص نماید. این بخش بسیار مهم است چرا که تمامی اطلاعیه‌ها و موارد مهم بعدی، مانند اخطار رفع نقص و… به نشانی ثبت‌شده(عمدتاً از طریق پیام کوتاه و یا ایمیل)برای این فرد ارسال می‌شود و با توجه به اینکه برای انجام برخی موارد مثل تکمیل اظهارنامه و یا رفع نقص مهلت‌های کوتاهی وجود دارد، باید در این بخش اطلاعات را با دقت کامل وارد کنید.
- اگر شخصاً می‌خواهید اختراع خود را ثبت کنید و وکیل ندارید، خود شما شخصاً به‌عنوان دریافت‌کننده‌ی ابلاغ و پیگیری‌کننده‌ی امور محسوب می‌شوید. اگر هم متقاضی شخص حقوقی باشد، صاحب امضای شخص حقوقی دریافت‌کننده‌ی ابلاغ خواهد بود.
2.مشخصات فنی اختراع
در این بخش باید اطلاعات فنی اختراع را وارد نمایید. نخست لازم است که برای اختراع خود نام یا عنوانی انتخاب کنید. سعی کنید از نام‌های خلاقانه استفاده کنید. سپس باید به‌طور خلاصه اختراع خود را توصیف کنید، در واقع باید به‌طور خلاصه ویژگی‌های فنی و تخصصی اختراع خود را توضیح دهید. مشکل فنی، بنیان و اساس راه حل خود و در نهایت کاربرد اصلی اختراع را به‌طور مختصر بیان کنید. اگر برای روشن شدن این موارد لازم است، می‌توانید از فرمول‌های شیمیایی، معادلات ریاضی و یا حتی شکل و نقشه استفاده کنید. در این قسمت بیشتر کارکرد فنی اختراع شما مدنظر است، پس روی مزایا و ارزش اختراع تأکید نکنید.
ثبت اختراع در ایران
- طبق موازین قانونی در ایران نرم‌افزارها اصولاً تحت حمایت حق اختراع نیستند. با وجود این، در صورت وجود شرایط مقرر در قانون ثبت اختراعات، نرم‌افزارها هم می‌توانند به‌عنوان اختراع شناخته شوند اما برای ثبت نرم‌افزارها به‌عنوان اختراع، اداره مالکیت صنعتی باید تائید فنی کمیته‌ی حق اختراع شورای عالی انفورماتیک کشور را کسب نماید. درصورتی که اختراع شما، نرم‌افزار است اما شرایط سه‌گانه‌ی اختراع(جدید بودن، ابتکاری بودن و کاربرد صنعتی)را داراست باید ابتدا به سایت شورای عالی انفورماتیک مراجعه کنید و از این سایت تأییدیه‌ی فنی دریافت نمایید.
- حق تقدم این بخش مختص اشخاصی است که اختراع خود را در کشور دیگری به ثبت رسانده‌اند. درصورت انتخاب این بخش، باید مدارک حق تقدم در بخش ضمایم پیوست شود(تمامی مدارک حق تقدم باید به زبان اصلی و همچنین دارای ترجمه رسمی دادگستری باشند).
پس از تکمیل این بخش‌ها نوبت به ارسال ضمایم می‌رسد که مهم‌ترین بخش آن توصیف اختراع است. این بخش به‌تنهایی هم می‌تواند وضعیت قابل ثبت بودن یا نبودن اختراع شما را مشخص کند و هم حدومرز حق‌وحقوق شما بر روی اختراع را روشن می‌کند، پس در تنظیم آن عجله نکنید و همه‌ی موارد لازم مانند تصاویر و نقشه‌ها را با دقت کامل آماده کنید. دقت داشته باشید که حق اختراع یک قرارداد دوجانبه است که از طرف دولت با مخترع بسته می‌شود و دولت برای مخترع در قبال افشای جزئیات اختراع و کمکی که به توسعه‌ی صنعتی و تکنولوژی کشور می‌نماید، یک حق انحصاری ۲۰ ساله قائل می‌شود. پس برای تحقق این قرارداد، متقاضی باید با ذکر جزئیات، اختراع خود را توصیف و افشا نماید تا هر شخصی که در همان رشته‌ی فنی مهارت دارد، بتواند آن را بازسازی کند و اختراع را طبق توصیف و نقشه‌ی آن، بدون هیچ تلاش اختراعی یا نوآورانه اجرا کند. در غیر این صورت اختراع ممکن است ثبت نشود یا اگر در دادگاه دعوی مطرح شود ممکن است باطل شود، بنابراین توصیف اختراع باید به صورت صریح و گویا، اختراع را افشا کند، به‌گونه‌ای که اشخاص دارای مهارت عادی در آن فن بتوانند ادعاهای اختراع را درک نمایند و بدون تجربه و تخصص زیاد آن را پیاده کنند.
مواردی که به عنوان ثبت اختراع انتخاب نخواهند شد
مطابق ماده 4 قانون ثبت اختراعات، طرح‌های صنعتی و علائم تجاری موارد زیر از حیطه حمایت از اختراع خارج است:
- کشفیات، نظریه‌های علمی، روش‌های ریاضی و آثار هنری.
- طرح‌ها و قواعد یا روش‌های انجام کار تجاری و سایر فعالیت‌های ذهنی و اجتماعی.
- روش‌های تشخیص و معالجه بیماری‌های انسان یا حیوان.
- این بند شامل فرآورده‌های منطبق با تعریف اختراع و مورد استفاده در روش‌های مزبور نمی‌شود.
- منابع ژنتیک و اجزای ژنتیک تشکیل دهنده آن‌ها و همچنین فرآیندهای بیولوژیک تولید آن‌ها.
- آنچه قبلا در فنون و صنایع پیش‌بینی شده باشد.
- اختراعاتی که بهره‌برداری از آن‌ها خلاف موازین شرعی یا نظم عمومی و اخلاق حسنه باشد.
شما باید در توصیف اختراع خود به موارد زیر توجه داشته باشید:
- زمینه‌ی فنی و علمی اختراع خود را مشخص کنید(به عنوان مثال شیمی، کشاورزی و…).
- هدف خود از ابداع اختراع را توضیح دهید، مشخص کنید که اختراع شما دقیقاً برای حل چه مشکلی ایجاد شده است.
- دانش فنی پیشین و سابقه‌ی پیشرفت‌هایی که در رابطه با اختراع ادعایی وجود دارد را بیان نمایید به نحوی که برای درک جدید بودن اختراع کفایت کند.
- راه حل خود برای حل مشکل مطروحه را به طور مبسوط شرح دهید. سعی کنید توضیحات دقیق و منسجمی از نحوه‌ی کارکرد اختراع خود ارائه کنید، به‌طوری‌که کارشناس با خواندن این توضیحات اختراع شما را بفهمد و حتی بتواند آن را پیاده نماید.
- در صورت لزوم حتماً از اشکال، نقشه‌ها و نمودارها استفاده کنید و این اشکال و نقشه‌ها را نیز با توضیحات کافی همراه کنید.
- مزایای اختراع خود را به‌روشنی بیان کنید.
- روش‌های اجرایی موجود برای به‌کارگیری اختراع را شرح دهید.
- بر کاربرد صنعتی اختراع خود تأکید کنید.
بعد از توصیف اختراع نوبت به ثبت ادعاهای اختراع می‌رسد. ادعانامه حدود حمایت یک اختراع را تعیین می‌کند. ادعاها برای یک اختراع ثبت‌شده از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند. در ادعای اختراع، متقاضی قلمرو و محدوده‌ی حق انحصاری اختراع خود را با بیان ادعاها تعیین می‌کند، ادعاها قلب یک اختراع محسوب می‌شوند چون با تعیین قلمرو اختراع خود، میزان حمایت حقوقی از اختراع خود را مشخص می‌کنید. ادعای اختراع باید صریح و موجز باشد و مشروط به تحقق شرایط خاص نباشد. درصورت عدم صراحت و شفافیت، امکان سوءِاستفاده و نقض حق در آینده برای مالک اختراع محتمل خواهد بود. توصیه می‌شود که برای روشن کردن ادعاهای خود حتماً با یک مشاوره حقوقی مشورت کنید.
بعد از ثبت اظهارنامه، تقاضای ثبت اختراع شما مورد بررسی قرار می‌گیرد. پیش از هر چیز تقاضای شما و مدارکی که ارسال کرده‌اید(مانند توصیف، ادعا، نقشه‌ها و…)بررسی می‌شوند تا اطمینان حاصل شود که همه‌ی این موارد مطابق قوانین و ضوابط مربوطه تکمیل شده‌اند. اگر در هر یک از قسمت‌های اظهارنامه نقص یا ایرادی مشاهده شود، کارشناس مربوطه برای شما اخطار رفع نقص صادر می کند(که معمولاً به شما ایمیل می‌شود و همچنین در پورتال از طریق گزینه پیگیری اظهارنامه و خلاصه پرونده قابل‌رؤیت است).
شما 30 روز وقت دارید که تقاضانامه خود را اصلاح کنید. در غیر این صورت اظهارنامه شما باطل می‌شود.
درصورتی‌که اظهارنامه و ضمایم آن کامل و مطابق قانون و آیین‌نامه تنظیم‌شده باشد(و یا در موعد مقرر تکمیل شده باشد)، کارشناس با توجه به ادعاها و توصیف و خلاصه اختراع شما، در سیستم جست‌وجو می‌کند و درصورتی‌که اختراعاتی مشابه اختراع شما در سیستمِ(بانک اطلاعات داده)اداره‌ی مالکیت صنعتی پیدا کرد، طی ابلاغیه‌ای این امر را به شما اطلاع می‌دهد. در این مرحله شما باید به اداره مالکیت صنعتی مراجعه کنید و در صورت امکان با شواهد و استدلال کارشناس این اداره را قانع کنید که اختراع شما جدید بوده است و نسبت به اختراعات قبلی دارای گام ابتکاری است. اگر موفق به انجام این کار شوید، کارشناس از یک مرجع تخصصی ذی صلاح استعلام می‌کند تا اختراع شما را مورد تایید قرار دهد. منظور از مرجع ذی‌صلاح، نهادی است که در خصوص زمینه اختراع مورد نظر تخصص دارد و در مورد شرایط سه‌گانه اختراع شما، به صورت کارشناسی اظهار نظر می‌کند. به عنوان مثال بنیاد ملی نخبگان می‌تواند یکی از این مراجع باشد. در بعضی مواقع ممکن است ضرورت داشته باشد که شما شخصا به یک نهاد ذی‌صلاح مراجعه و در خصوص اختراع خود از آن استعلام کنید. در برخی موارد هم خود اداره مالکیت صنعتی این کار را انجام می‌دهد و در صورت تایید نتیجه آن را در پورتال شما به نمایش می‌گذارد. بعد از تایید شرایط ماهوی اختراع، شما باید ظرف ۳۰ روز از تاریخ اعلامیه نسبت به پرداخت هزینه کنید.
پس از انجام این مراحل، شما گواهینامه حق اختراع دریافت می کنید که سند مالکیت شما بر اختراع است.
اعتبار گواهینامه اختراع ۲۰ سال از تاریخ تسلیم اظهارنامه است. برای حفظ اعتبار گواهینامه باید هر سال، دو ماه قبل از تاریخ تسلیم اظهارنامه، هزینه‌ای تأدیه شود. در صورت عدم پرداخت این هزینه‌ی سالیانه، ثبت اختراع از درجه‌ی اعتبار ساقط می‌گردد.
لیست مراجع استعلام ثبت اختراع
بعد از اینکه مدارک اختراع شما تایید شد؛ کارشناس مربوطه آن‌ها را به یکی از مراکز استعلام اختراع برای بررسی ارسال می‌نماید. پس از اینکه از اداره‌ی ثبت، نامه دریافت نمودید باید به یکی از این مراکز مراجعه نموده و ادامه‌ی مراحل ثبت را پیگیری نمایید. این مراجع مشخصات مربوط به اختراع شما را از سوی سازمان مربوطه به صورت مستقیم دریافت خواهند کرد.
- پژوهشگاه‌ها
- پارک‌های علم و فناوری
- دانشگاه‌های علوم پزشکی
- برخی دانشگاه‌های علوم تحقیقات
- مراکز تحقیقاتی
- ستاد ویژه توسعه فناوری نانو، معاونت علمی و فناوری
- انجمن احتراق ایران
- امور زیر ساخت‌ها و خدمات ارتباطات و فناوری اطلاعات
- شرکت آب و فاضلاب استان تهران
- ستاد توسعه فناوری و صنایع دانش بنیان هوایی و هوانوردی
- شركت دانشگاهي خدمات بین المللي حقوق مالكیت فكري وابسته به دانشگاه تهران
- ریاست امور مستند سازی و مالکیت فکری شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی
- اداره‌ی حقوقی مالکیت معنوی ایران خودرو
ثبت اختراع در خارج از کشور
برای ثبت در خارج از کشور ابتدا باید اختراع خود را در ایران به ثبت برسانید. ثبت در ایران بین 1 الی 3 ماه به طول می‌انجامد و اگر تجربه و اطلاعات کافی در این زمینه را داشته باشید حتی در بازه‌ی زمانی 20 روزه هم می‌توانید اختراع خود را ثبت کنید. پس از تایید باید اظهارنامه را به مراجع بین‌المللی ارسال نموده و منتظر بررسی‌های قانونی باشید. بسته به نوع محصول و پیچیدگی‌های آن این بازه‌ی زمانی بین 1تا 1سال و نیم متغییر خواهد بود. مسلما یک ثبت بین‌المللی مزایای بیشتری نسبت به ثبت داخلی خواهد داشت.
هزینه‌ی ثبت اختراع در ایران
این فرایند رایگان نبوده و باید هزینه‌های متعددی برای هر مرحله پرداخت نمایید و با هر بار اشتباه در انجام فرایند و بازگشت به مرحله‌ی قبل باید هزینه‌ی دیگری را نیز در نظر داشته باشید. به عنوان مثال باید برای ثبت اظهارنامه، استعلام برای فروش پتنت، تمدید سالیانه‌ی ثبت و… هزینه پرداخت کنید.
هزینه‌ی ثبت اختراع در خارج از کشور
مسلما برای ثبت محصول یا فرایند در خارج از کشور باید هزینه‌ی بیشتری پرداخت کنید و شما با واحد پولی دلار روبه رو خواهید بود. این هزینه بسیار متغییر بوده و به عوامل متعددی بستگی دارد.
مشاوره‌ی ثبت اختراع در کارمنتو
در این متن، به مراحل و مزایای ثبت اختراع اشاره و نکات مهم آن را بیان کردیم. همانطور که مشاهده نمودید برای ثبت اختراع باید از مسیری دشوار و موانع متعدد عبور کنید. یک اشتباه کوچک و یا عدم ارائه‌ی صحیح سالید ورک(نقشه‌ی راه) می‌تواند درخواست شما را رد کند. مشاوران مجرب و با سابقه‌ی کارمنتو با تجربه‌ی چندین ساله در امور ثبتی در کنار شما هستند تا بتوانید در بازه‌ی زمانی کوتاه اختراع خود را ثبت نموده و از تسهیلات آن بهره‌مند شوید. حال اگر در این حوزه به ابهام و یا سوالی برخوردید، بهتر است که با مشاوران و متخصصان کارمنتو در صفحه مشاوره امور ثبتی همراه شوید.
