چک یک سند تجاری فوق‌العاده مهم و پرکاربرد است که بسیاری از افراد به صورت روزمره از آن استفاده می‌کنند. به همین دلیل، قانونگذار برای اطمینان از سلامت استفاده مردم از اسناد تجاری مانند چک، مقررات و قوانینی را تدوین کرده است. این اقدام به دلیل می‌تواند از وقوع مشکلاتی ناشی از عدم آگاهی نسبت به جوانب مختلف مرتبط با چک جلوگیری کند.
در حوزه پرداخت چک، یکی از مسائل حائز اهمیت این است که گاهاً چک‌ها به صورت بلامحل صادر و وصول نمی‌شوند؛ این نوع چک‌ها به عنوان “چک برگشتی” شناخته می‌شوند. در این مقاله به بررسی و توضیح مفهوم چک برگشتی می‌پردازیم. سپس این که چک برگشتی چطور رفع سو اثر میشود را نیز شرح خواهیم داد.
چک برگشتی چیست؟
با توجه به قوانین صدور چک، فردی که چک را صادر می‌کند، باید در تاریخ مشخص شده بر روی چک، مبلغ معین را در حساب بانکی خود داشته باشد. در غیر اینصورت، امکان برگشت زدن چک و اقدامات قانونی علیه صادرکننده چک وجود دارد. این نوع چک‌ها به عنوان چک بلامحل یا چک پرداخت نشدنی شناخته می‌شوند، و این موضوع به عنوان یک اصطلاح قانونی به کار می‌رود.
برای پاسخ به سوال چگونه چک برگشتی را پیگیری کنیم، لازم به ذکر است که، برای اطلاعات بیشتر و استعلام چک های برگشتی جدید، به عنوان متقاضی می‌توانید به سادگی از سرویس‌های آنلاینی مانند سایت بانک مرکزی، نصب برنامه ساد 24 یا ارسال کد صیادی چک به سرشماره 701701 استفاده کنید. همچنین، برای استعلام چک های برگشتی قدیمی نیز، می‌توانید از سامانه رده استفاده کرده و با استفاده از کد ملی، وضعیت چک را بررسی و استعلام نمایید.
با افزایش بی‌رویه موارد صدور چک‌های برگشتی در سال‌های اخیر، آگاهی از قوانین و مقررات مرتبط با صدور چک اهمیت بیشتری پیدا کرده است. به همین دلیل، در ادامه موارد صدور چک برگشتی را ارائه خواهیم داد. ارزیابی و رفع سوء اثر چک برگشتی تنها با رعایت شرایط مشخص شده در ماده 5 قانون صدور چک امکان‌پذیر است.
موارد چک برگشتی یا بلا محل (دلایل برگشت خوردن چک)
مطابق قوانین، مواردی برای چک برگشتی یا بلا محل تعریف شده‌اند که اگر هر یک از این موارد رخ دهد، چک ممکن است به عنوان برگشتی یا بلا محل در نظر گرفته شود و دارنده چک مجاز است اقدامات قانونی لازم برای وصول مبلغ چک را به عهده بگیرد.
این موارد عباتند از:
- صادر کننده چک ، وجه نقد کافی را در حساب بانکی خودش نداشته باشد و یا تمام یا قسمتی از وجه چکی که صادر کرده است را از حساب بانکی خود برداشت کند.
- صادر کننده نسبت به بسته بودن حساب خود آگاه باشد و چک صادر کند و یا بعد از صادر کردن چک حساب خودش را مسدود کند .
- زمانی که صادر کننده چک به بانک دستور دهد که وجه به دارنده چک پرداخت نشود .
- در صورتی که چک به صورتی تنظیم شده باشد که بانک بخاطر مواردی مانند قلم خوردگی ، عدم مطابقت امضا و یا اختلاف در مندرجات چک از پرداخت وجه به دارنده چک خودداری کند.
دلایل برگشت خوردن چک نیز عباتند از:
- تفاوت امضای درون چک، با امضای اصلی شخص
- برخی چک‌ها باید چند امضا داشته باشند اما چک یک یا چند مورد از آن امضا ها را کم داشته باشد.
- واضح نبودن امضای چک
- واضح نبودن اعداد و ارقام نوشته شده در چک
- تفاوت مبلغ حروفی با عددی چک
- حساب مورد نظر مسدود یا موجودی آن ناکافی باشد
- چک با این سری و سریال مسدود باشد.
قانون چک برگشتی
قانون چک برگشتی قدیمی و صیاد، که در سال ۱۴۰۲ تصویب شده، همان قانون جدید صدور چک است که برای اطلاع از قواعد حاکم بر مواردی از جمله چک الکترونیکی یا چک صیاد برگشت خورده و چک‌های قدیمی برگشت خورده، باید متون آن را مورد بررسی قرار داد.
در متون این قانون، مفاد مختلفی از جمله تعیین انواع چک، علت و نحوه صدور اجراییه چک، تعریف خسارت تاخیر در تادیه چک و زمان محاسبه آن به دقت شرح داده شده‌اند. همچنین، مباحثی در مورد قابلیت برگشت خوردن چک، مراحل لازم برای این امر، و تبعات ناشی از صدور چک برگشتی نیز در این قانون مورد تعیین و شرح داده شده‌اند.
بخش دیگری از این قانون چک برگشتی، به مسائلی از قبیل ضمانت اجرای عدم اجرا، نحوه صدور و دریافت چک‌های تضمین شده، جرایم جعل چک‌های تضمین شده و مراحلی که برای پیگیری چک‌های گمشده باید طی شود، می‌پردازد.
با توجه به گستردگی مباحث مورد بررسی در متون مواد قانون چک برگشتی قدیمی و صیاد، امکان ارائه جزئیات کامل همه مواردی که در این قوانین ذکر شده و تعیین تکالیف مربوط به آن‌ها، در اینجا ممکن نیست و صرفا مواردی که در این قانون به آن پرداخته شده است را معرفی کردیم.
نحوه وصول چک برگشتی
در فرآیند وصول چک برگشتی، سه روش مختلف وجود دارد. روش اول، اقدام به شکایت کیفری علیه فرد صادرکننده چک است که می‌تواند به مجازات حبس و پرداخت جزای نقدی منجر شود. این روش، تنها به مجازات صادرکننده چک منجر میشود و برای دریافت مبلغ چک برگشتی، باید از روش مطالبه وجه چک از طریق رویه حقوقی استفاده کرد.
دومین روش برای وصول وجه چک برگشتی، این است که دادخواست مطالبه وجه چک را به دادگاه ارائه دهید. روش سوم نیز، وصول چک به شیوه ثبتی است که با معرفی اموال شخص صادرکننده چک و از طریق اداره ثبت انجام میشود.
مهمترین نکته در اینجا این است که شیوه کیفری به عنوان کوتاه‌ترین و مطمئن‌ترین روش برای وصول چک شناخته میشود؛ زیرا به طور عمومی، صادرکننده چک برای جلوگیری از مجازات‌های کیفری تمایل دارد وجه چک را پرداخت کند.
با راه‌اندازی سامانه صیاد و الزام به ثبت چک‌ها در این سامانه، احتمال وقوع جرم چک برگشتی به شدت کاهش یافته است. این امر به ویژه در صورتی مؤثر خواهد بود که افراد جامعه با روش ثبت چک در سامانه صیاد آشنا باشند و الزامات آن را رعایت کنند. این اقدام می‌تواند به کاهش معاملات مرتبط با چک برگشتی و کمک به ارتقای تضمین اعتبار و امانت در این حوزه منجر شود. نحوه وصول چک برگشتی نیازمند تجربه و تخصص است و هرکسی از پس آن برنمی‌آید؛ اگر شما هم می‌خواهید بدانید که چگونه روی چک برگشتی اقدام کنیم تا به حق خود برسیم، پیشنهاد ما به شما استفاده از خدمات مشاوره تلفنی و آنلاین کارمنتو در زمینه امور حقوقی است. مشاوران کارمنتو جریان چک برگشتی را به طور کامل به شما توضیح داده و در تمام مراحل چک برگشتی جدید و حتی چک برگشتی قدیمی شما را همراهی می‌کنند.
مشاوران حقوقی کارمنتو به صورت آنلاین و تلفنی که به صورت فوری و زیر یک دقیقه ارتباط برقرار میشود، افراد را در مسائل حقوقی راهنمایی می‌کنند و به عنوان یک پل ارتباطی بین افراد و سیستم حقوقی عمل می‌کنند تا از ورود به مشکلات قانونی جلوگیری شود.
وصول چک مسدود شده
به‌عنوان طلبکار و دارنده چک، هنگام مواجهه با حساب مسدود، اولین اقدام باید درخواست صدور گواهی عدم پرداخت چک باشد. در قوانین، شرایط مختلفی وجود دارد که بانک می‌تواند در آن‌ها گواهی عدم پرداخت چک را صادر کند.
این موقعیت می‌تواند به دلایلی نظیر وجود بدهی‌های مشتری (بانک ممکن است حساب‌جاری را تا 48 ساعت مسدود کند و سپس باید تصمیم نهایی گرفته شود) یا به دلیل اقدامات قضایی مربوط به مسدود شدن حساب‌جاری صادرکننده چک توسط مراجع قضایی، یا بسته شدن حساب‌جاری به دلیل صدور چک بدون موجب که به دلیل آن اقدامات قضایی انجام شده باشد، باشد.
در تمام موارد بالا، حساب‌جاری صادرکننده به دلایلی مسدود شده و امکان وصول چک به‌راحتی وجود ندارد. به عبارت دیگر، بانک در این حالات موظف به صدور گواهینامه عدم پرداخت است. دارنده چک می‌تواند علیه شخصی که دستور عدم پرداخت داده است شکایت کند. همچنین، اگر صادرکننده یا ذی‌نفع چک دستور عدم پرداخت را به بانک داده باشد و یا به‌طور کلی دارنده چک با یک حساب مسدود مواجه شود، مجاز است چک را برگشت بزند.
نحوه به اجرا گذاشتن چک برگشتی – مراحل به اجرا گذاشتن چک برگشتی
در صورتی که به هر دلیلی امکان نقد شدن چک وجود نداشته باشد و مبلغ آن پرداخت نشود، بانک به درخواست دارنده چک، عدم امکان نقد شدن چک و دلایل آن را در سامانه یکپارچه بانک مرکزی ثبت کرده و یک گواهی عدم پرداخت صادر می‌کند. فرد دارنده چک با استناد به آن گواهی می‌تواند به چند طریق که در ادامه شرح داده میشود چک را به اجرا گذاشته و وجه آن را مطالبه کند.
در صورتی که چک برگشت خورد فرد تا ۱۵ روز فرصت دارد چک را برگشت بزند، این زمان در صورتی که صادر کننده چک از شهر دیگری باشد تا ۴۵ روز افزایش می‌یابد. اگر فرد تصمیم داشت چک را برگشت بزند باید طبق قانون وصول چک برگشتی، به یکی از سه طریق حقوقی، کیفری یا اقدام از طریق اداره ثبت، آن را به اجرا بگذارد.
همچنین مطابق با قانون جدید چک، در صورت برگشت چک و صدور گواهی عدم پرداخت، بانک مرکزی موظف است در کمتر از ۲۴ ساعت قبل از تأمین مبلغ کسری چک، حسابهای صادرکننده چک را در تمام بانک‌ها و موسسات اعتباری مسدود کند. عدم رفع سوءاثر از چک منجر به محدودیت‌هایی برای صادرکننده میشود؛ از جمله عدم امکان استفاده از خدمات شبکه بانکی، افتتاح حساب در هیچ کدام از بانک‌ها، دریافت کارت جدید، ثبت برگ چک جدید در سامانه صیاد، دریافت وام یا ضمانت، گشایش اعتبار اسنادی یا حواله پول.
مهلت برگشت زدن چک
با توجه به ماده ۱۱ قانون جدید چک، مدت زمان برای برگشت زدن چک از تاریخ صدور آن، شش ماه است. اگر در این دوره نسبت به برگشت زدن چک و دریافت گواهی عدم پرداخت اقدام کنید، همچنان به مدت شش ماه دیگر امکان دارید که شکایت کیفری را علیه صادرکننده چک ارائه دهید.
در صورتی که در مدت اول شش ماه نسبت به برگشت زدن چک و صدور گواهی عدم پرداخت اقدام نکنید، احتمال بازگشت مطالبه‌ی خود از طریق قانونی کمتر خواهد شد. همچنین، اگر پس از دریافت گواهی عدم پرداخت نیز طی ۶ ماه دیگر دعوی کیفری را آغاز نکنید، راه‌های قانونی محدودتان خواهد شد و تنها گزینه‌ی باقیمانده برای شما، استفاده از روش‌های حقوقی خواهد بود.
در ارتباط با وصول مطالبات از چک‌های برگشتی، یکی از نکات حائز اهمیت، این است که امکان اقامه دعوی علیه ضامن یا ظهرنویس چک وجود دارد. طبق قانون تجارت، اگر چک باید در محل صدورش پرداخت شود، دارنده چک ۱۵ روز فرصت دارد تا به بانک مراجعه کرده و وجه خود را دریافت کند. این مدت زمان برای چک‌های قابل پرداخت در مکانی غیر از محل صدورش، تا ۴۵ روز است.
سوء اثر ناشی از صدور چک برگشتی
اعتبار صدور چک متکی به موجودی حساب صادرکننده در زمان صدور آن است، اما واقعیت این است که درحال حاضر چک دیگر به عنوان ابزاری مطمئن برای پرداخت شناخته نمیشود و برگشت چک برای صاحبان حساب مشکلاتی را به وجود آورده است.
تغییراتی که در قانون صدور چک انجام شده، به منظور کاهش احتمال برگشت چک‌ها و تحقق پرداخت‌های موثر بوده است، اما همچنان این امکان به طور کامل از بین نرفته و برای افرادی که چک‌های برگشتی دارند، محدودیت‌های سخت‌گیرانه‌تری در نظر گرفته شده و این موضوع در سوابق مالی آنان در بانک مرکزی نیز ثبت میشود که به آن سوء اثر ناشی از صدور چک برگشتی برای صادرکننده چک برگشتی می‌گویند.
حال برای رفع این تأثیر منفی از سابقه، چه باید کرد؟ این همان مراحلی است که به آن رفع سوء اثر از چک برگشتی می‌گویند و در ادامه به آن اشاره شده است.
رفع سوء اثر چک برگشتی
اگر که چکتان به دلایلی برگشت خورده است و نمی‌دانید چک برگشتی بعد از چندسال رفع سو میشود؛ لازم به ذکر است که برای رفع تأثیرات منفی چک، اقداماتی باید انجام شود و نمی‌توان گفت که چک برگشتی بعد از چند سال پاک میشه و نیازی به پیگیری فردی ندارد. درمورد چگونگی رفع سوء اثر چک برگشتی، روش‌های متعددی وجود دارد که در ادامه به آن‌ها اشاره خواهیم کرد.
- تامین موجودی حساب: در این روش، با افزایش موجودی حساب، بانک اقدام به رفع تأثیرات منفی چک برگشتی می‌نماید. در این فرآیند، بانک مبلغ موجود در حساب را به اندازه وجه مندرج در چک برگشتی مسدود کرده و به دارنده چک اطلاع می‌دهد تا برای دریافت وجه خود به بانک مراجعه نماید.
- ارائه لاشه چک: یکی از روش‌های رایج برای رفع تأثیرات منفی چک برگشتی این است که صادرکننده چک با دارنده چک به توافق برسد و لاشه چک را از او دریافت کند. صادرکننده چک باید با ارائه لاشه چک برگشتی به بانک رسیدی برای انجام اقدامات لازم رفع تأثیرات منفی چک دریافت کند.
- ارائه رضایت نامه محضری: این روش معمولاً در شرایطی مورد استفاده قرار می‌گیرد که لاشه چک در دسترس نیست. اگر برگه چک جهت انجام مراحل رفع تأثیرات منفی چک در دسترس نباشد، دارنده چک می‌تواند یک رضایت‌نامه محضری را در دفاتر اسناد رسمی تهیه کند. بانک با دریافت این رضایت‌نامه رسمی، به رفع تأثیرات منفی چک برگشتی اقدام خواهد کرد. البته، اگر ذی‌نفع چک یک مرجع حقوقی دولتی باشد، نیازی به مراجعه به دفتر اسناد رسمی نیست؛ تنها نامه رسمی همان مرجع برای رفع تأثیرات منفی چک کافی خواهد بود.
- واریز مبلغ چک به سپرده قرض الحسنه و مسدود کردن آن: این روش در مواردی مورد استفاده قرار می‌گیرد که دسترسی به لاشه چک ممکن نیست و امکان تنظیم رضایت‌نامه محضری نیز وجود ندارد. در چنین شرایطی برای رفع تأثیرات منفی چک، باید مبلغ مورد نیاز جهت پوشش کسری چک را به حساب قرض‌الحسنه جاری خود در بانک واریز کرده و از بانک درخواست مسدود کردن آن را داشته باشید. بانک این مبلغ را برای مدت دو سال مسدود می‌کند و دارنده چک باید طی این دوره برای دریافت وجه به بانک مراجعه کند. سپس بانک موظف است ظرف پنج روز به فردی که گواهی عدم پرداخت به نفع او صادر شده است اطلاع دهد که وجه چک تضمین شده است و باید برای دریافت آن به بانک مراجعه کند.
- ارائه حکم قضایی مبنی بر رفع سوء اثر از سوابق چک برگشتی: بدون توجه به موارد بالا، در صورتی که دادگاه به شما حکمی صادر کرده و اجازه رفع تأثیرات منفی از چک را به شما داده باشد، می‌توانید با ارائه حکم قضایی به بانک مراجعه کرده و درخواست رفع تأثیرات از چک را ارائه نمایید.
- انقضای مدت: در صورتی که به هر دلیل قادر به رفع تأثیرات منفی چک برگشتی خود از طریق روش‌های گفته شده نشوید، این تأثیرات به صورت خودکار پس از سه سال از تاریخ صدور گواهی عدم پرداخت از سیستم اطلاعاتی بانک حذف میشود. البته این اتفاق در صورتی خواهد افتاد که نسبت به چک برگشتی از سوی دارنده دعوای حقوقی یا کیفری طرح نشده باشد.
به طور دقیق نمی‌توان گفت که چک برگشتی تا چند روز رفع سو اثر میشود، زیرا در هر یک از موارد فوق، زمان لازم برای رفع سوء اثر چک برگشتی متفاوت است. از این رو، مدت زمان مورد نیاز برای حل اثر سوء چک برگشتی، بسته به انتخاب روش شما، گوناگون خواهد بود.
آیا پرداخت وجه چک برگشتی از سایر حسابهای صادرکننده چک ممکن است؟
صدور گواهی غیر قابل پرداختی چک فقط با عدم پرداخت کل مبلغ چک همراه نیست. طبق قوانین جدید چک برگشتی، امکان استرداد بخشی از مبلغ چک نیز ممکن است:
در صورت کمبود موجودی حساب صادرکننده چک، دارنده چک می‌تواند از بانک درخواست کند تا هر مقدار کمبود موجودی حساب جاری صادرکننده چک را به او پرداخت نماید.
همچنین، طبق دستورالعمل حساب جاری که توسط شورای پول و اعتبار تصویب شده است، اگر موجودی حساب جاری فرد صادرکننده چک کافی نبود، بانک ملزم است سایر حسابهای او را بررسی کرده و در صورت داشتن موجودی، مبلغ معین را به دارنده چک پرداخت نماید. بعد از آن مالک باید مقدار مبلغ دریافتی را پشت چک یادداشت کرده و به بانک تحویل دهد.
در مرحله آخر و در صورتی که مجموع موجودی در حسابهای شخص ناکافی باشد، بانک صادرکننده چک موظف است به درخواست دارنده چک گواهینامه عدم پرداخت را به اندازه کسری مبلغ چک صادر کرده و اطلاع رسانی لازم را انجام دهد.
سخن پایانی
چک برگشتی، یکی از مسائل حساس و پیچیده‌ای است که ممکن است برای افراد و شرکت‌ها منجر به مشکلات مالی و حقوقی شود. این وضعیت ممکن است از عواملی مثل نبود موجودی کافی در حساب، خطای صادرکننده چک یا مشکلات دیگر ناشی شود. اصلاحات اخیر در قوانین چک برگشتی محدودیت‌های بیشتری را برای صادرکنندگان چک اعمال کرده و برای حل این مشکل، ارائه راه‌حل‌های حقوقی و مشاوره در این زمینه اهمیت زیادی پیدا کرده است. کارمنتو انواع خدمات امور حقوقی را به صورت تخصصی به شما ارائه می‌دهد. این خدمات شامل توضیح مراحل اینکه چگونه چک برگشتی را رفع سو کنیم و همچنین رفع تاثیر این مورد بر سابقه مالی و حقوقی، ارائه راهکارهای قانونی برای مواجهه با مسائل چک برگشتی و … ارائه می‌دهد. با این اوصاف می‌توانید پاسخ سوالات چک برگشتی قدیمی تا چند سال پاک میشود یا آیا چک برگشتی پاس میشود را از مشاوران ما دریافت کنید. خدمات امور حقوقی کارمنتو با استفاده از تیم متخصص و با تجربه‌ی گسترده در زمینه حقوقی، به افراد کمک می‌کند تا بهترین تصمیمات را در راستای بهبود وضعیت مالی و حقوقی خود بگیرند.
از طریق مشاوره کسب و کار آنلاین تلفنی در حوزه مد نظر خود بدون پرداخت هزینه تلفن و اینترنت و از طریق تماس امن، پاسخ سوالات خود را دریافت نمایید.
با کلیک روی لینک زیر و از طریق (منو خدمات مشاوره) حوزه مد نظر خود را انتخاب نمایید.
سوالات متداول درباره چک برگشتی
-
در چه مواردی چک برگشتی تلقی می شود؟
مواقعی وجود دارد که در آن صادرکننده چک، اعتبار کافی در بانک ندارد یا چک را به شکل مخدوش و نامناسب صادر کرده و یا از بانک خواسته که مبلغ چک را به دارنده پرداخت نکند. در این مواقع، امکان برگشت زدن چک وجود دارد که جزئیات این مسائل به صورت کامل در یک مقاله توضیح داده شده است.
-
چک برگشتی چیست؟
مفهوم چک برگشتی یا “بلا محل” اشاره به چکهایی دارد که فرد صادر کننده آن، موجودی کافی در حساب خود برای پرداخت چک را نداشته و در نتیجه چک برگشت میخورد و مبلغ مورد نظر پرداخت نمیشود. اطلاعات تکمیلی در این زمینه در یک مقاله توضیح داده شده است.
-
برگشت زدن چک برای کسری مبلغ موجود در حساب بانکی امکان پذیر است؟
اگر مجموع موجود حسابهای شخص در بانک برای پرداخت چک کافی نباشد، بانک صادرکننده موظف است درخواست دارنده چک را برای صدور گواهینامه عدم پرداخت به اندازه مبلغ کسری چک برآورده کرده و اطلاع رسانی لازم را انجام دهد.
-
آیا چک بعداز برگشت خوردن قابل انتقال است؟ (انتقال چک برگشتی به غیر)
بله، امکان انتقال چک برگشتی به غیر وجود دارد. اما طبق ماده ۱۱ قانون صدور چک، كسی كه چک پس از برگشت خوردن از بانک به او منتقل شده است حق شكایت کیفری ندارد. حتی اگر بعد از تنظیم شکایت کیفری انتقال چک صورت گیرد، باز هم آن چک قابلیت تعقیب كیفری خود را از دست خواهد داد.
