راهنمای جامع صادرات خاویار

ایران در جهان به داشتن منابع مهم خاویار مشهور است و چیزی حدود 90 درصد غذاهای بر پایه خاویار در جهان را تامین می‌کند. در این مقاله به انواع این ماهیان در ایران و سهمی که در این بازار برای خود ساخته‌ایم ، خواهیم پرداخت. ابتدا با بررسی مراحل صادرات خاویار و پیش‌نیازهای آن و در ادامه با شناخت مهم‌ترین کشورهای واردکننده خاویار کشور عزیزمان، به یک درک کلی در مراحل مختلف پروسه این محصول پر سود می‌رسیم.

جهت دریافت راهنمایی و مشاوره، به بخش مشاوره صادرات و واردات سایت کارمنتو مراجعه کنید.

انواع خاویار ایرانی

در جهان بیش از 28 گونه ماهی خاویاری وجود دارد؛ از این تعداد در حدود 5 نوع آن در دریای خزر است که مرغوب‌ترین خاویارهای شناخته شده را تولید می‌کنند. در این بخش این ماهیان را بیشتر خواهیم شناخت.

• بلوگا

ماهی بلوگا یا فیل ماهی، برترین ماهی خاویاری جهان است که زیستگاه آن در دریای خزر است. تخم موجود در شکم این ماهی، به دلیل قدمت چند میلیون ساله این ماهی، دارای ارزش بیشتری است. این تخم از لحاظ رنگی دارای رنگی در طیف قهوه‌ای روشن تا تیره است و نسبت به تخم بقیه ماهی‌ها درشت‌تر است. بلوگای 1400 کیلویی، هر دو سه سال، یک بار تخم‌ریزی می‌کند و بین 14 تا 17 سالگی بالغ می‌شود.

 طول این ماهی از یک‌ونیم متر تا بیش از 4 متر است. فیل ماهی گرانبهاترین ماهی جهان محسوب می‌شود. گوشت این ماهی بعد از صید به صورت دودی یا یخی به فروش می‌رسد. از وزن بلوگا چیزی حدود 13 درصد آن را خاویار تشکیل می‌دهد. گوشت این ماهی حدود 12 درصد و تخم آن 25 درصد پروتئین دارد که بازهم مهری بر ارزشمند بودن و مرغوب بودن خاویار ماهی بلوگاست.

• تاس ماهی

تاس ماهی یا ماهی استرا، ماهی درجه دو خاویاری محسوب می‌شود. تاس ماهی وزنی در حدود 80 تا 120 کیلوگرم دارد و خاویار آن در طیف طلایی تا خاکستری است. به دلیل طلایی رنگ بودن تخم تاس ماهی، به آن خاویار طلایی نیز می‌گویند. آسترا در سن 12 سالگی به بلوغ می‌رسد و طولی در حدود 1 تا 2 متر دارد. این ماهی تقریبا در تمام نقاط دریای خزر یافت می‌شود. نوعی از این ماهی از روسیه وارد شد و در دریای خزر ایران به زیست ادامه داد؛ ولی با گذشت زمان اکنون گونه ایرانی این نوع ماهی از همتای روسی خود پیشی گرفته و دارای ارزش بیشتری هم از نظر خاویار و هم از نوع گوشت، است.

• ماهی ازون برون

ماهی ازون برون نیز در ردیف ماهیان خاویاری دریای خزر است. ازون برون در زبان ترکی به معنای دماغ دراز است که از فرم پوزه بلند این ماهی نشات گرفته است. این ماهی بدن کشیده‌ای دارد و طول آن تا 240 سانتی‌متر می‌رسد. ماهی ازون برون در 50 تا 300 متری دریا در دمای 4 تا 27 درجه زیست می‌کند. در زبان انگلیسی به این ماهی South Caspian  گفته می‌شود. این ماهی در 12 سالگی بالغ می‌شود و بعد از به بلوغ رسیدن در هر سال 2 بار تخم ریزی می‌کند. این ماهی دارای 17 درصد پروتئین است که باعث می‌شود از ارزش اقتصادی و غذایی بالایی بهره ببرد.

• ماهی بری

بری هم از ماهیان خاویاری مرغوبی است که در ایران زیست می‌کند. خاویار این ماهی از لحاظ قیمتی در سطح پایین‌تری قرار دارد. نام دیگر این ماهی سیبری است و در اصل پرورش آن‌ها در اروپا انجام می‌شود. خود سیبری بهترین زیستگاه برای این ماهی است چرا که تمایل این ماهی به آب‌های سرد است. دمای آب پرورش این ماهی باید در رنج 3- درجه تا 2+ درجه سانتی‌گراد باشد.

 بهترین ماهیان خاویار صادراتی

تمام ماهیان خاویار ذکر شده که زیستگاهشان در ایران است، پتانسیل بسیار بالایی برای صادرات به اقصا نقاط جهان دارند. همانطور که می‌دانیم دریای خزر در حدود 93 درصد نیاز خاویار در جهان را تولید می‌کند و همین موضوع اهمیت بالای این صنعت را می‌رساند.

علاوه بر موارد فوق، خواص فوق العاده خاویار نیز به ارزش این محصول افزوده است. خاویار درمان بسیاری از بیماری‌های مختلف را در خود گنجانده است. 25 درصد خاویار را پروتئین تشکیل داده است که علاوه بر فواید بی‌شمار، سبب عدم بروز آلزایمر نیز می‌شود. از دیگر مزایای این ماده می‌توان به درمان کم خونی، کبد چرب و کم کردن غلظت خون اشاره کرد.

همچنین بدانیم از بازار صادرات چای ایرانی

بزرگترین صادر کنندگان خاویار دنیا

طبق آخرین آمار اعلام شده از World’s top Export ، فهرست زیر شامل پردرآمدترین کشورها برای عرضه خاویار سنتی در سال 2020 با رتبه بندی کل فروش بین المللی است.

1. چین: 28.7 میلیون دلار آمریکا (26.8 درصد از صادرات خاویار سنتی)
2. ایتالیا: 16.2 میلیون دلار (15.1%)
3. فرانسه: 14.5 میلیون دلار (13.6%)
4. آلمان: 10.4 میلیون دلار (9.7%)
5. بلژیک: 4.6 میلیون دلار (4.3%)
6. لهستان: 4.4 میلیون دلار (4.1%)
7. ایالات متحده: 3.3 میلیون دلار (3.1%)
8. دانمارک: 3.1 میلیون دلار (2.9%)
9. هلند: 2.5 میلیون دلار (2.4%)
10. اسرائیل: 2.3 میلیون دلار (2.1%)
11. اروگوئه: 2.2 میلیون دلار (2.1%)
12. لتونی: 1.9 میلیون دلار (1.8%)
13. کانادا: 1.7 میلیون دلار (1.6%)
14. لیتوانی: 1.3 میلیون دلار (1.2%)
15. ایران: 1.1 میلیون دلار (1%)

از نظر ارزش، 15 کشور اصلی صادراتی فوق 91.8 درصد خاویار سنتی جهانی را در سال 2020 ارائه کردند. بزرگترین صادرکنندگان خاویار از سال 2019 تا 2020 دانمارک (200.5 درصد افزایش)، اسرائیل (20.1 درصد افزایش)، هلند (19.2 درصد افزایش)، ایران (14.9 درصد افزایش) و لتونی (14.8 درصد افزایش) هستند. کانادا (57- کاهش درصد)، ایالات متحده (کاهش -38.4 درصد)، اروگوئه (کاهش -31.5 درصد)، لیتوانی (کاهش -23.7 درصد) و فرانسه (کاهش -18.1 درصد) بیشترین کاهش را داشته اند.

پایین ترین و بالاترین قیمت واحد برای صادرات خاویار سنتی

 متوسط قیمت جهانی خاویار دریای سیاه یا دریای خزر 177277 دلار آمریکا در هر تن بود. میانگین قیمت واحد خاویار سنتی نسبت به میانگین 123053 دلار در هر تن نسبت به سال 2019، 44 درصد افزایش یافته است. بزرگترین صادرکننده خاویار سنتی یعنی چین، 233098 دلار بر هر تن را دریافت می‌کند.

کشورهای صادرکننده خاویار سنتی با کمترین قیمت واحد به ترتیب صعودی رتبه بندی شده اند.

1. اکوادور: 818 دلار آمریکا در هر تن (کاهش -47.1 درصد نسبت به سال 2019)
2. آفریقای جنوبی: 2000 دلار در هر تن (داده های 2019 در دسترس نیست)
3. مالزی: 9,444 دلار در هر تن (26.4 درصد افزایش)
4. سوئد: 19800 دلار در هر تن (کاهش -78%)
5. ترکیه: 23,481 دلار در هر تن (کاهش -2.5٪)
6. لیتوانی: 27833 دلار در هر تن (25.5 درصد افزایش)
7. کانادا: 30685 دلار در هر تن (افزایش 2.6%)
8. جمهوری چک: 31,818 دلار در هر تن (کاهش -16.3٪)
9. اسلواکی: 33000 دلار در هر تن (داده های 2019 در دسترس نیست)
10. ایالات متحده: 41,188 دلار در هر تن (کاهش -16.8٪)
11. نیوزلند: 60000 دلار در هر تن (کاهش 29.4٪)
12. بلغارستان: 64778 دلار در هر تن (کاهش 24.8-%)
13. لتونی: 77400 دلار در هر تن (5.6 درصد افزایش)
14. اسپانیا: 79538 دلار در هر تن (24.4 درصد افزایش)
15. هلند: 115136 دلار در هر تن (257.6 درصد افزایش)

کشورهای زیر خاویار سنتی صادراتی را با بالاترین میانگین قیمت واحد را صادر می‌کنند:

1. ایران: 961000 دلار آمریکا در هر تن
2. فرانسه: 630652 دلار در هر تن (کاهش 0.3- درصد نسبت به سال 2019)
3. آلمان: 609647 دلار در هر تن (11.7 درصد افزایش)
4. بلژیک: 506000 دلار در هر تن (افزایش 1.3%)
5. اسرائیل: 451800 دلار در هر تن (اطلاعات 2019 در دسترس نیست)
6. ایتالیا: 415051 دلار در هر تن (22.6 درصد افزایش)
7. بریتانیا: 406000 دلار در هر تن (58.3 درصد افزایش)
8. بلاروس: 381000 دلار در هر تن (61 درصد افزایش)
9. لوکزامبورگ: 347500 دلار در هر تن (کاهش -41.6%)
10. اروگوئه: 317286 دلار در هر تن (کاهش -2.2%)
11. لهستان: 314000 دلار در هر تن (افزایش 32.9%)
12. استونی: 257500 دلار در هر تن (اطلاعات 2019 در دسترس نیست)
13. هنگ کنگ: 249000 دلار در هر تن (258.8٪ افزایش)
14. یونان: 237000 دلار در هر تن (کاهش -13.5%)
15. روسیه: 234000 دلار در هر تن (کاهش -25.1%)

بیشترین سود از نظر میانگین افزایش قیمت متعلق به هنگ کنگ (258.8 درصد افزایش)، بلاروس (61 درصد افزایش)، بریتانیا (58.3 درصد افزایش)، لهستان (32.9 درصد افزایش)، ایتالیا (افزایش 22.6%) و سپس آلمان (11.7%)بوده است.

سهم ایران در بازار جهانی صادرات خاویار

یک مقام مسئول در سازمان شیلات ایران اعلام کرد: ایران در سال گذشته (تا پایان ماه مارچ در سال 2021) بیش از چهار میلیون تن خاویار و یک میلیون تن گوشت ماهیان خاویاری به ارزش حدود 16 میلیون دلار صادر کرده است.

به گفته ناصر کرمی راد، پیش بینی می‌شود طی ده سال آینده ایران به دومین یا سومین تولیدکننده بزرگ خاویار جهان تبدیل شود.

ارزش صادرات خاویار در ایران

 به گفته آرزو غنییون، معاون آمار و پردازش اطلاعات گمرک جمهوری اسلامی ایران، ایران در شش ماهه نخست سال جاری (تا پایان سمپتامبر 2021) 1.3 تن خاویار به ارزش 539 هزار دلار صادر کرده است که از نظر ارزشی 50 درصد نسبت به مدت مشابه سال قبل افزایش داشته است. جمهوری اسلامی در شش ماهه مشابه سال قبل 605 کیلوگرم خاویار به ارزش 350 هزار دلار صادر کرده بود. غنییون خاطرنشان کرد: خاویار ایران در بازه زمانی مذکور به ۲۳ کشور مختلف صادر شد.

امارات متحده عربی با حدود 32 درصد کل واردات از نظر وزن و ارزش، عمده‌ترین واردکننده خاویار ایران در شش ماهه مذکور بوده است. بریتانیا با حدود 17 درصد از کل واردات خاویار در جایگاه دوم قرار گرفت. به گفته غنییون، پرتغال، کویت و ژاپن که هر کدام حدود 6 درصد از کل صادرات خاویار ایران را به خود اختصاص داده اند، نیز جزو بزرگترین واردکنندگان این محصول در نیمه اول سال جاری بوده اند. وی خاطرنشان کرد: حدود 466 کیلوگرم از کل خاویار صادراتی به پنج کشور اروپایی انگلیس، اسپانیا، سوئیس، یونان و پرتغال صادر شده است که به این معناست که حدود 37 درصد خاویار صادراتی ایران به اروپا بوده است.

همچنین بدانیم از چگونگی صادرات پسته ایرانی و آشنایی با شرایط و مراحل آن

کشورهای وارد کننده خاویار در دنیا

کشورهای زیادی خواهان و واردکننده این محصول ارزشمند هستند. در بالای لیست و رتبه اول کشور روسیه با 80 میلیون دلار واردات قرار دارد. در ادامه لیست به ترتیب کشورهای ژاپن با 60 میلیون دلار، آلمان با 42 میلیون دلار، فرانسه با 39 میلیون دلار، آمریکا با 37 میلیون دلار، کره جنوبی با 21 میلیون دلار، اوکراین با 14 میلیون دلار، سوئد با 11 میلیون دلار، تایند با 10 میلیون دلار و اسرائیل با 7 میلیون دلار، 10 کشوری هستند که بالاترین میزان واردات خاویار را دارند.

تعداد مزرعه‌های پرورش خاویار در ایران

ناصر کرمی در گفت و گو با مجله اقتصادی ایرنا گفت: «ممنوعیت صید تجاری ماهیان خاویاری توسط سازمان حمایت از گونه‌های در حال انقراض برجا است. برای کم کردن فشار بر ذخایر دریایی و حفظ برند جهانی خاویار ایران، در 8 سال گذشته در حال پرورش و تکثیر ماهیان خاویاری بوده‌ایم.»

او در ادامه گفت که ظرفیت اسمی مزارع تولید ماهیان خاویاری، 6 هزار و 500 تن گوشت و 100 تن خاویار پرورشی است. تعداد 47 مزرعه در استان گیلان، 21 مزرعه در استان مازندران و باقی مزارع در گلستان، خوزستان، فارس، قم، اصفهان و … پخش است. در مجموع حدود 130 مزرعه پرورشی خاویار در کشور در حال فعالیت و تولید هستند که با تولید 25 کیلوگرم در متر مربع، سالانه سبب تولید 2700 تن ماهی می‌شوند.

قوانین صادرات خاویار

قوانینی وجود دارند که جدای از خود محصول، به دلیل صادرات اجرا می‌شوند. بسته به کشوری که این محصول به آن صادر می‌شود، قوانین می‌توانند متفاوت باشند. در این محصول بخصوص، قوانین به شرح زیر است:

• گرفتن مجوز صادرات از جانب شیلات
• خاویار برای صدور حداقل باید 5 کیلوگرم باشد.
• اصیل بودن و تضمین کیفیت

مراحل صادرات خاویار ایرانی

نکات مهمی که باید در صادرات خاویار به آن توجه کرد این است که اولا میزان صادرات خاویار نباید کمتر از 5 کیلوگرم در نر گرفته شود، چون با توجه به هزینه‌های دیگری که برای حملو نقل و قوانین و … باید پرداخته شود، سبب می‌شود صرفه اقتصادی برای خریدار و فروشنده نداشته باشد.

نکته دیگر حائز اهمیت این است که میزان مجاز برای هر مسافر که بتواند با خود از کشوری به کشور دیگر حمل کند، حداکثر 125 گرم است. مراحل صادرات یک محصول یکسان است. ابتدا باید شرکتی با سرمایه داخلی و باقی مدارک ثبت شود. بعد از ثبت شرکت لازم است بازاریابی و مارکتینگ درستی در ارایه محصول در کشورهای هدف شود. در مرحله بعد نکته مهم این است که بازار کشور هدف را بشناسیم. با قوانین واردات آن کشور آشنا باشیم و بدانیم دقیقا چه هزینه‌های جانبی برای ارایه محصول باید پرداخت کنیم.

داشتن وب‌سایت برای ارایه جامع محصولات به مشتریان می‌تواند بازار و خریداران شما را گسترده‌تر کند. در مراحل پایانی محصول صادراتی باید قیمت گذاری شود. این قیمت‌گذاری قسمت مهمی است و باید توجه ویژه‌ای به آن شود.

با توجه به شرایط بسیار خاص نگهداری خاویار لازم است شرایط کاملا بهینه و درست آماده شوند تا کیفیت خاویار صادراتی دارای تغییر نشود. بعد از کسب مجوز و گواهی‌های لازم، محصولات با یخ خشک آماده ارسال به مقصد می‌شوند.

مجوزهای مورد نیاز جهت صادرات خاویار

مجوز صادرات برگه‌ای است که در آن اجازه صدور ماهیان خاویاری به شخص داده می‌شود. مجوزهایی که لازم است برای صادرات خاویار تهیه کرد، عبارتند از: مجوز سایتس (CITES)، مجوز دامپزشکی، مجوز قرنطینه، مجوز حمل و اخذ گواهی از اتاق بازرگانی.

مجوز سایتس

این مجوز برای حفاظت از ماهیان در حال انقراض خاویاری است و بر اساس این مجوز، فقط مراکزی که پرورش ماهی خاویاری می‌دهند، دارای مجوز سایتس هستند و می‌تواند در این زمینه فعالیت کنند.

این مجوز انواع خاصی دارد که شما سایتس مزرعه، سایتس مرکز فرآوری و بسته بندی و سایتس صادرات می‌شود.

شرایط و قوانین صادرات خاویار به سایر کشورها

خاویارهای مرغوب و ارزشمند ایرانی به کشورهای مختلفی صادر می‌شود. در این بخش به قوانین و ضوابط کشورهایی که بیشترین واردات خاویار از ایران دارند را بررسی می‎‌کنیم.

ژاپن

ژاپن از جمله کشورهایی است که برای این محصول ارزش خاصی قائل است. بنابراین صادرات خاویار به ژاپن باید تحت ضوابط خاصی صورت بگیرد تا در حالتی ایده‌آل، محصول دست این کشور برسد. از جمله شرایط خاص این کشور این است که به عنوان نگهدارنده، فقط باید نمک خالص (NaCl) به آن اضافه شود و در غیر این صورت محموله اجازه ورود به کشور ژاپن را پیدا نمی‌کند.

اروپا

در اروپا، کشور آلمان از لحاظ صنعت و صادرات خاویار، کشور استراتژیکی محسوب می‌شود. آلمان مرکز پخش خاویار صادراتی از ایران به باقی کشورهای اروپاست. از این رو چه به لحاظ اقتصادی، چه سیاسی و جغرافیایی آلمان برای تجارت تاجران ایرانی مهم است و از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. سایر کشورهایی که خاویار ایران را از آلمان به کشور خود وارد می‌کنند، عبارتتند از: فرانسه، بلژیک، اسپانیا، ایتالیا، انگلستان و … .

در فروش خاویار به اروپا معمولا از الگو CFR استفاده می‌شود. در این الگو کالا را به طور هوایی به کشور مقصد می‌فرستند و باقی اقدامات لازم مثل ترخیص از گمرک و حمل آن بر عهده خود خریدار است. البته در گمرک، به دلیل حساس بودن، گرانبها بودن و جلوگیری از افت کیفیت خاویار، اقدامات لازم جهت ترخیص سریع‌تر، نسبت به سایر کالاهای صادراتی انجام می‌شود.

همچنین بخوانیم: راهنمای جامع صادرات زعفران به کشورهای همسایه

به عنوان نگهدارنده به خاویار، می‌توان نمک مخلوط مثل؛ اسید بوریک، بوراکس نیز استفاده کرد و از این حیث سختگیری اروپا روی خاویار مانند ژاپن نیست. دلیلی که از نمک بر روی خاویار استفاده می‌شود این است که می‌تواند ماندگاری خاویار را افزایش دهد. این خاویارها سپس با یخ خشک بسته بندی شده و آماده ارسال می‌شوند.

کانادا

علاوه بر مجوزهایی که بالاتر شرح داده شد و برای همه کشورها یکسان است، کانادا نیز مانند ژاپن حساسیت خاصی روی استفاده از نمک خالص روی خاویار صادراتی دارد که لازم بود به آن اشاره کنیم.

قطر

صادرات خاویار به قطر مشابه صادرات به اروپا است. قطر از جمله کشورهاییست که به راحتی می‌توان به آن خاویار را انتقال داد و به همین دلیل هم، میزان صادرات خاویار ایران به قطر مقدار قابل توجهی است؛ همچنین تقریبا تمام ماهیان خاویاری ایران نظیر: بلوگا، آسترا، سوروگا، بری و …از انواع خاویارهای صادراتی ایران به قطر محسوب می‌شوند.

مشاوره صادرات خاویار با کارمنتو

ایران از برترین کشورهای صادرکننده خاویار مرغوب در جهان است. از این رو پتانسیل بالایی برای راه اندازی خط تولید و پرورشی خاویار دارد. در این مقاله ابتدا انواع ماهیان خاویاری موجود در ایران را شناختیم. سپس به بزرگترین کشورهای صادر کننده و وارد کننده این ماده و میزان تراکنش‌های مالی این صنعت پرداختیم و در پایان با مراحل صادرات خاویار ا و قوانین خاص کشورهای پر تقاضا برای وارد کردن خاویار، آشنا شدیم.

در پایان، اگر قصد سرمایه گذاری و وارد شدن به این صنعت را دارید، کارمنتو با مشاوران متخصص در این حوزه، از تولید و پرورش گرفته، تا بحث‌های حقوقی، اقتصادی و صادراتی همراه شماست تا شما در مرحله به مرحله این مسیر راهنمای شما باشد. شما می‌توانید با مشاوره درست و آکادمیک، سرمایه خود را به درستی و با سودی تضمین شده و مطئن وارد بخش تولید و صادرات خاویار کنید.