طرح توجیهی احداث گلخانه

خیلی از افرادی که به دنبال یک کسب‌وکار همیشگی و سودده هستند، ممکن است به فکر راه اندازی گلخانه افتاده باشند. اصلا این یکی از ابتدایی‌ترین و همیشگی‌ترین کارهای بشر بوده است: این که چیزی را بکاریم و بعد محصول را برداشت کرده و بفروشیم. چه چیزی از این سودده‌تر؟ مگر میوه‌ها، سبزیجات و غلات چیزهایی نیستند که بشر از ابتدای زندگی‌اش مصرف کرده و هنوز هم روزمره و مهم‌ هستند؟ اما مثل همه کارهای دیگر، ایده‌پردازی تا عمل در گلخانه هم فاصله دارد. با یک جستجوی ساده در اینترنت، به رقم‌های خوب و وسوسه‌کننده‎‌ مرتبط با گلخانه و گلخانه‌داری می‌رسید که هرکسی را توجیه می‌کنند که شغل فعلی‌اش را رها و شروع به کاشتن میوه و سبزیجات کند. این تصمیم تا چه اندازه با شما، توانایی‌هایتان و موقعیت منحصر به فردتان سازگاری دارد؟ ابتدا بیایید این شغل را زیر ذره‌بین ببریم و از گوشه و کنارهای آن آگاه شویم. در این مطلب یاد می‌گیریم که گلخانه‌ها چه انواعی دارند، طرح توجیهی گلخانه چطور نوشته می‌شود و داشتن یک گلخانه ممکن است ما را با چه چالش‌هایی مواجه کند.

می‌توانید در بخش مشاوره کارآفرینی، وب سایت کارمنتو هر آنچه را که باید در مورد راه‌اندازی کسب و کار جدید بدانید، از کارشناسان دریافت کنید.

به چه محلی گلخانه می‌گوییم؟

گلخانه (Greenhouse) که در زبان انگلیسی به آن Glasshouse هم گفته می‌شود، در واقع یک ساختمان است که برای نگهداری از گیاهان مختلف در برابر سرما و گرما طراحی و ساخته می‌شود، گیاهانی که بسیاری از آن‌ها خارج از فصل پرورش داده می‎شوند. در قرن هفدهم میلادی، گلخانه‎ها به صورت پنجره‎دار و از آجر یا چوب ساخته می‌شدند، و تفاوتی با یک پناهگاه کوچک معمولی نداشتند.

این گلخانه‌های سنتی پنجره و وسایل گرمایی هم داشتند. با پایین آمدن قیمت شیشه و ایجاد روش‎های مختلف برای گرم کردن فضای درونی، گلخانه به محلی با ساختار خاص سقف و دیوار تبدیل شد که غیر از اسکلتش (چوب یا فلز) تماما از شیشه ساخته می‌شد. در اواسط قرن نوزدهم، گلخانه‎ها دیگر فضاهایی محافظت‌شده بودند که نیازهای گیاهان خاص را برآورده می‌کردند. افزایش گیاهان خاص در این قرن، باعث شد که در اروپا فرهنگ احداث گلخانه جا بیفتد و این مکان‎ها نه تنها برای کشاورزی و میوه‎کاری، بلکه برای اهداف مطالعاتی و گیاه‌شناسی هم مورد استفاده قرار بگیرند.

گلخانه‌های امروزی معمولا یک ساختار شیشه‎ای یا پلاستیکی دارند و برای کشت میوه، سبزیجات، گل و دیگر گیاهانی ساخته می‎شوند که پرورششان نیاز به شرایط خاص دارد. گاهی هم دو یا چند گلخانه به صورت ادغام‌شده یا ترکیبی ساخته می‎شوند تا دیوارهای خارجی کمتر شده و نیاز به گرمایش کاهش پیدا کند.
 

راه ‌اندازی گلخانه و مشکلات آن

حالا که گلخانه را تعریف کردیم و تفاوتش با مزرعه را شناختیم، بد نیست که با مشکلاتش هم آشنا شویم. این‌ها چالش‌هایی هستند که ممکن است مسیر شغلی شما را در حوزه گلخانه‌داری و کسب درآمد ناهموار کنند.

کشت گلخانه‌ای نیاز به آب دارد: در شرایط فعلی کشور و بی‌آبی ادامه‌دار، اولین چالشی که ممکن است قدم شما را در تاسیس گلخانه سست کند، آب است. البته که نباید فراموش کنید کشت گلخانه‌ای نسبت به کشت عادی حدود ۱۰ برابر کمتر آب مصرف می‌کند، اما به هر حال باید به فکر آبی باشید که به صورت منظم و با برنامه به گلخانه شما برسد. برای این کار یا باید مجوز حفر چاه داشته باشید (در صورتی که زمین‌ آن منطقه اجازه بدهد)، یا منبع آب تهیه یا از روش هیدروپونیک استفاده کنید. در این روش هر گیاه یک قطره چکان دارد که دقیقا به اندازه مصرفش، برای آن آب تامین می‌کند.

صادرات همیشگی نیست: یکی از مشکلات بزرگ گلخانه‌داری، این است که صادرات میوه از ایران فرصتی دائمی ندارد، به ویژه در سال‌های اخیر که کشورمان تحت تحریم است. بسیاری از محصولات و میوه‌های خاص گلخانه‌ای در دنیا با استفاده از ارزهای بین‌المللی و با shipping جابجا می‌شوند که ما این امکان را (حداقل فعلا) نداریم. صادرات محصولات گلخانه‌ای در ایران به صفر نرسیده اما آمار بالایی هم ندارد.

دلالان مانع کسب‎وکار هستند: مانند هر حوزه دیگری، در شرایط ناپایدار اقتصادی و نوسان قیمت، دلالان ممکن است که در حوزه گلخانه‌داری هم برای شما مشکل ایجاد کنند. بعضی از این افراد با واسطه‎گری، محصولات گلخانه را می‎خرند و با قیمت بالاتر در بازار می‎فروشند. این شغل کاذب، هم به تولیدکننده ضرر می‌زند و هم مصرف‌کننده را با قیمت‌های گزاف و ناپایدار مواجه می‌کند (این قیمت‌ها ممکن است باعث شوند که مصرف‌کنندگان به صورت کلی قید خرید یک محصول خاص را بزنند).

گل و گیاه، بستر رشد آفت است: علاوه بر مشکلات آب و خاک، وقتی گلخانه راه می‌اندازید، باید حواستان به عفونت‌زدایی و نگهداری از سلامت گیاهان هم باشد. آفات مختلف از طریق آب آلوده و تجهیزات به گیاهان شما منتقل می‌شوند و ممکن است زحمات چندین ماه شما را به باد بدهند. یکی از بهترین راه‎ها برای جلوگیری از میکروب و آفت، استفاده از تجربیات دیگران و مستند کردن فرایند آب‎دهی است. آب از چه منبعی می‌آید؟ چه شکل خط‌کشی دارد؟ چه داروهایی برای گیاهان استفاده می‎شوند؟ بعضی از گلخانه‌ها از ترکیب آب و هیدروژن پروکساید برای عفونت‌زدایی از منابع آب و خطوط آب‌دهی استفاده می‎کنند. داشتن یک برنامه منظم برای این کار و نظارت بر سیستم آب‌دهی، می‌تواند از میکروبی شدن و آفت زدن گیاهان شما جلوگیری کند.

تهویه هوا ساده نیست: گلخانه‌ها اغلب فضاهایی نیمه‌باز و امکاناتی برای ایجاد فشار هوا هستند (و پیدا کردن یک گلخانه که منفذی برای عبور هوا نداشته باشد سخت است). این یعنی باید فیلتراسیون و تهویه خوبی داشته باشند تا هوای سالم جریان پیدا کند و همچنین گیاهان بتوانند تنفس کند. هوایی که از بیرون به فضای گلخانه می‎آید باید استریل شود (برای جلوگیری از بیماری و آلودگی) و شما باید برای تهویه هوا دستگاه تهویه بخرید و حتی فشار را به صورت دستی عوض کنید. این کار همیشه ساده نیست. در بسیاری از مواقع فیلترها مسدود می‌شوند و هوا به میزان کافی درون فضا نمی‎آید، گاهی هوای بیرون (به ویژه در مناطق صنعتی) پر از آلاینده‌های شیمیایی است که گیاهان را مسموم می‌کنند و گاهی گرما یا سرمای زیاد ممکن است برای محصولات آسیب‌زا باشد. باید بتوانید تمام این مشکلات را به صورتی کارآمد مدیریت کنید.
 

تقسیم بندی انواع گلخانه

تمام گلخانه‌ها یک هدف دارند: رشد و پرورش گیاه، میوه و سبزیجات. اما همه آن‌ها یک نوع نیستند و کارشان را به یک شکل واحد انجام نمی‎دهند. قبل از راه اندازی گلخانه، بد نیست که بدانید این سازه‌های کاربردی چه دسته‌بندی‌هایی دارند؟ گلخانه‎ها بر اساس نوع تولید، کاربری، و نوع سازه و شکل ظاهری دسته‌بندی می‌شوند.

احداث گلخانه اغلب به یکی از این چهار هدف انجام می‌شود:

تحقیقاتی (Research): در گلخانه‎های تحقیقاتی گیاهان، ژنتیک آن‎ها، تاثیر پارامترهای مختلف، آب، هوا و نور مورد بررسی قرار می‎گیرند تا در نهایت راه حل‌های کاربردی برای کشت سودمندتر پیدا شود.

تفریحی و سرگرمی (Hobby): گلخانه‌های تفریحی اغلب تولید محصول را به صورت کلان انجام نمی‎دهند و برای نگهداری گلدان‌ها و گل‌های زینتی و خانگی احداث می‎‌شوند. فضای باز منازل، باغچه‎های شخصی، استراحتگاه‌ها، سالن‎ها و… گلخانه تفریحی دارند.

تجاری (Commercial): همان‌طور که از اسمشان مشخص است، گلخانه‌های تجاری باید بیشترین سود و کمترین ضرر را داشته باشند. در این گلخانه‌ها محصولات خاص و خارج از فصل، در سطح کلان تولید می‌شوند و با استفاده بهینه از آب، بذر، خاک و سموم هزینه‎ها بهینه‌سازی می‌شوند.

آموزشی (Teaching): این گلخانه‌ها تاسیس می‎شوند تا کارآموزان و دانشجویان مراحل کشت‌ و نگهداری از گیاهان و گل‎ها را یاد بگیرند. آموزشی بودن یک گلخانه، چیزی از استانداردهای آن کم نمی‎کند چون هر شخص، باید در شرایط واقعی کار را یاد بگیرد.

بر اساس نوع تولید، گلخانه می‌تواند انواع مختلفی داشته باشد:

• میوه و سبزیجات (خوراکی)

• گل و گیاهان تزئینی

• ادویه‌ها و گیاهان دارویی

• درختچه‌ها و بوته‌ها

اما نوع سازه و کاربرد هر گلخانه چیست؟

A-Frame (A شکل یا شیروانی): گلخانه‌های شیروانی سقف‎های شیب‌دار (۲۵ تا ۳۰ درجه) دارند که سازه و محصولات داخلش را از برف مصون نگه می‌دارند. البته که هزینه احداث آن‌ها هم نسبت به دیگر انواع گلخانه بالاتر است. سقف شیروانی این ساختمان‎ها، حداکثر میزان نور را به آن‌ها وارد می‌کند.

Circular (سیرکولار یا گرد): گلخانه‌های سیرکولار سقف کمانی دارند اما دیوارشان عمودی است. این گلخانه‌ها بیشتر در مناطق گرمسیری با بادهای شدید ساخته می‌شوند.

 Gothic Arch (گنبدی‌شکل): گلخانه‌ گنبدی ترکیبی از شکل سیرکولار و شیروانی است، یعنی سقفی کمانی که زاویه هم دارد. بیشتر گلخانه‌های سنتی و قدیمی گنبدی‌شکل هستند، با یک طراحی کاربردی و ماندگار.

Hoop House (تونلی): این گلخانه‌ها به صورت تونل‌هایی روی زمین کشیده می‎شوند و دیواره ندارند. در واقع شامل یک کف (اتصال به زمین) و یک سقف (منحنی) هستند.

تعریف طرح توجیهی گلخانه

اگر قصد احداث گلخانه را دارید و چالش‌های آن را هم خوب بررسی کرده‌اید، باید با طرح توجیهی گلخانه هم آشنا شوید. این طرح در واقع خلاصه‌ای قابل ارائه از ویژگی‌ها، اهداف و مشخصات فیزیکی گلخانه شماست. برای هر سازه گلخانه‌ای با توجه به نوع کشتش، مدلی که ساخته می‌شود، مکان و سرمایه‌هایی که دارد، یک «طرح توجیهی گلخانه» نوشته می‎شود. در این طرح در واقع صاحبان و موسسان توضیح می‌دهند که چرا احداث گلخانه در آن مکان خاص و با آن شرایط، توجیه اقتصادی و تولیدی دارد. در طرح توجیهی گلخانه معمولا این موارد وجود دارند:

• مشخصات محل اجرا

• وضعیت حقوقی طرح (شامل مجوزهای قانونی، شرایط خاص، کروکی، مالکیت و …)

• سرمایه‌گذاری طرح و شرح موارد مورد نیاز (+ قیمت هرکدام)

• سود و سهم‌الشرکه

• منابع تامین سرمایه

• تاسیسات

• برنامه کشت محصولات

فراموش نکنید که در هر طرح توجیهی گلخانه، بسته به شرایط خاص، موارد مختلفی می‌تواند به این فهرست اضافه یا از آن حذف شوند.
 

شرایط احداث گلخانه

نباید فراموش کرد که گلخانه هم یک ساختمان است و احداث گلخانه مانند هر ساختمان دیگری، پیش‌نیاز دارد. بنابراین اگر به فکر وارد شدن به این کسب‌وکار هستید باید حتما این به این موارد فکر کنید و در طرح هم دقیقا آن‌ها را مشخص کنید:

• محل احداث گلخانه: ساختمان گلخانه باید در محلی ساخته شود که دسترسی مناسب به برق، آب، راه‌های ارتباطی و حتی تلفن داشته باشد. کارکنان گلخانه باید بتوانند به راحتی رفت‌وآمد کنند و علاوه بر آن، انرژی هم قیمت مناسبی داشته باشد.

• جهت‌گیری سازه (نورگیری): نور و شدت باد، دو عامل مهم در تصمیم‌گیری برای احداث گلخانه به حساب می‎آیند. بیشتر گیاهان گلخانه­ای به شدت نوری در حدود ۱۰۰۰۰ الی ۷۰۰۰۰ لوکس نیاز دارند، اما برای گیاهان دیگر این بازه بین ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ متغیر است.

• جریان هوا و تهویه: همان‎طور که پیش از این هم گفتیم، مهم است که هوا به صورت منظم در گلخانه شما جریان داشته باشد تا گیاهان بتوانند تنفس کنند.

• شرایط محیطی و حرارت: حرارت و دما در سازه گلخانه نباید خیلی بالا یا خیلی پایین باشد. بیشتر گیاهان در دمای بالای ۳۵ درجه آسیب می‌بینند، اما دمای خیلی پایین هم مناسب نیست. ممکن است در زمستان گیاهان نتوانند جوانه بدهند و نیاز به کنترل دما داشته باشند. برای این کار، دستگاه‌های کنترل دما استفاده می‌شوند.

• آبیاری: برای آبیاری گلخانه می‏‎توانید روی آب شهری، رودخانه، چاه یا چشمه حساب کنید. البته که آب چشمه و رودخانه‌ها می‌توانند آلوده باشند و باید حتما قبل از رسیدن به گیاهان تصفیه شوند. علاوه بر این‌ها، قیمت آب شهری ممکن است برای حجم بالای گیاهان صرفه نداشته باشد.

• گاز کربنیک: گاز کربنیک برای گیاهان نقش غذا را دارد و باید حتما برای تامین آن برنامه داشته باشید. فراموش نکنید که وضعیت نوری مناسب، استفاده از CO2 را بالا خواهد برد.

• زهکشی: به ویژه در گلخانه‎هایی که بر بستر خاک کاشته می‌شوند، زهکشی مهم و حیاتی است. یک زهکشی نامناسب ممکن است خاک را خیس نگه دارد و گیاهان را تخریب کند.

• بادشکن: داشتن یک بادشکن مناسب، راندمان گلخانه شما را بالا خواهد برد. این مانع باید عمود بر جهت باد در مکانی مناسب از سازه ساخته شود.

  

هزینه راه اندازی گلخانه در چه حدودی است؟

هزینه‌های راه‎اندازی یک کسب‌وکار گلخانه‌ای یکی دو مورد نیستند. شما باید برای خرید یا اجاره زمین، مجوز، تهیه بذر و کود و … سرمایه داشته باشید. البته که برای راه اندازی گلخانه، می‌توانید (در صورت داشتن شرایط مناسب) وام دریافت کنید و فرایند را سریع‎‌تر کنید. تخمین ما از این هزینه در شرایط کنونی، حدود ۳۰۰ میلیون تا ۱ میلیارد تومان خواهد بود (این رقم در هنگام نوشتن طرح توجیهی گلخانه دقیقا مشخص می‌شود). البته که بعد از رسیدن به مرحله سوددهی، می‌توانید روی درآمد آن هم حساب کنید. این درآمد بسته به شکل و محل کار شما می‌تواند از پنج تا سی میلیون تومان باشد.
 

 مشاوره راه اندازی گلخانه با کارمنتو

گلخانه‌داری با وجود درآمد نسبتا خوبش، می‌تواند چالش‌های زیادی داشته باشد که امیدواریم در این مطلب با آن‎ها آشنا شده باشید. البته که اولین قدم در راه‌اندازی یک کسب‎وکار تازه، باید تحقیق جامع و مشاوره باشد. در وب‌سایت کارمنتو می‌توانید از متخصصان این حوزه کمک بگیرید تا بهترین راه را پیش روی شما بگذارند، در نگارش طرح کنارتان باشند و مراحل آن را قدم به قدم برایتان شرح بدهند.