انواع عقود حقوقی در دنیای کسب‌وکار امروز بخش مهمی از زندگی اجتماعی را تشکیل می‌دهد. تمامی انسان بسته به جایگاه خود در روابط اجتماعی مختلف حقوق و تعهداتی را می‌پذیرند. قراردادها حقوقی نیز از جمله تعهداتی هستند که میان طرفین قرارداد مورد توافق قرار می‌گیرد که باتوجه‌به اینکه در قالب خاص ویژه‌ای قرار می‌گیرند از سایر توافقات عادی روزمره متمایز می‌شوند.
در این مقاله از کارمنتو به این سؤال پاسخ می‌دهیم که قرارداد چیست و انواع آن، ارکان و شرایط عقود چگونه است، می‌پردازیم. درصورتی‌که نیازمند دریافت مشاوره حقوقی پیرامون مسائل حقوقی ناشی از تنظیم قرارداد هستید می‌تواند از خدمات مشاوره‌ای کارمنتو با قیمتی معقول بهره ببرید.
قرارداد حقوقی چیست؟
قرارداد در لغت به معنای عهد و پیمان است. در قرارداد در حقوق مدنی نوعی توافق الزام‌آور است که بین اشخاص ایجاد می‌شود و حقوق و تکالیف آنها را در موضوعی مشخص تعیین می‌کند.
مطابق ماده ۱۸۳ قانون مدنی، عقد یا قرارداد در قانون مدنی یعنی یک یا چند نفر در مقابل یک یا چند نفر دیگر تعهد به امری کنند و مورد قبول آنها قرار گیرد.
در تعریف قرارداد حقوقی باید بیان کرد قراردادی که مفاد آن شامل حقوق و تکالیف طرفین توسط یک مشاور حقوقی تنظیم شده است، قرارداد حقوقی خواهد بود.
نیاز به قرارداد و تفاوت آن با عقود
افراد جامعه همواره در حال تعامل با یکدیگر هستند از خرید و فروش‌های جزئی تا عقد ازدواج و غیره؛ بنابراین قرارداد جز لاینفکی از زندگی اجتماعی است. در واقع، زمانی که دو نفر توافق می‌کنند که عملی حقوقی را انجام دهند یا تعهدی مبنی بر انجام کاری می‌کنند، در واقع نوعی عقد یا قرارداد منعقد می‌شود. بسیاری از عامه مردم واژه عقد و قرارداد را یکسان می‌پندارند در حال که در اصطلاح حقوقی این دو واژه با یکدیگر متفاوت هستند.
در علم حقوق، عقد در اصطلاح به عقودی معین اشاره دارد که در قانون مدنی شرایط و چگونگی احکام و ارکان آنها شرح داده شده است. از جمله عقود معین می‌توان به عقد بیع، عقد اجاره، عقد رهن، عقد وکالت، عقد مضاربه و غیره اشاره کرد. درحالی‌که واژه قرارداد یک واژه عام است که بر تمامی عقود خواه معین باشند خواه غیرمعین دلالت دارد.
انواع قراردادها
به‌طورکلی قراردادهای حقوقی بر مبنای فاکتورهای مختلف به انواع مختلفی قابل‌تقسیم هستند. رایج‌تری انواع قراردادهای حقوقی شامل موارد زیر هستند:
1. قراردادهای معین و نامعین
یکی از انواع قرارداد از نظر حقوقی، قراردادهای معین و نامعین هستند. قراردادهای معین قراردادهایی‌اند که در قانون مدنی تعریف شده‌اند و شرایط و ضوابط آنها به‌تفصیل مورد قانون‌گذاری قرار گرفته است از مزایای این قسم قراردادها این است که در صورت سکوت طرفین عقد شرایط قانونی جایگزین اراده طرفین می‌شوتد و اختلافات حقوقی را به حداقل می‌رساند. درحالی‌که عقود غیرمعین در قانون تعریف نشده‌اند. در واقع شرایط و قواعد حقوقی نامعین منوط به توافق طرفین است به شرط که مخالف شرع و قانون نباشد.
2. قراردادهای لازم و جایز
از انواع قرارداد حقوقی می‌توان به قراردادهای لازم و جایز اشاره کرد. قرارداد لازم قراردادی است که هیچ یک از طرفین نمی‌توانند آن را یک‌طرفه فسخ کنند مگر به تجویز قانون مانند عقد بیع. درحالی‌که عقود جایز اساساً قابل‌فسخ هستند و هر زمان که هریک از طرفین اراده کند می‌تواند عقد را فسخ کند. مثل عقد وکالت.
لازم به ذکر است که اصل کلی بر این است که عقود لازم هستند مگر قانون آنها را جایز تشخیص دهد.
3. قراردادهای خیاری و بدون خیار
عقد خیاری از دیگر انواع قراردادها است که بر اساس آن هر دو طرف، یکی از طرفین یا شخص ثالثی یک عقد لازم اختیار فسخ خواهد داشت. درحالی‌که عقد بدون خیار هیچ یک از طرفین یا شخص ثالث اختیاری جهت فسخ قرارداد ندارد.
4. قراردادهای رضایی و تشریفاتی
عقود رضایی یک قرارداد حقوقی است که صرفاً بر مبنای رضایت طرفین ایجاد می‌شوند بدون آن که رعایت تشریفات خاصی جهت اعتبار آن لازم باشد. درحالی‌که در عقود تشریفاتی صرف اعلام رضایت طرفین کافی نیستند؛ بلکه باید تشریفات قانونی نیز برای انعقاد عقد رعایت شود مثل عقد رهن یا وقف.
5. قراردادهای معوض و مجانی
یکی از انواع قرارداد، عقود معوض و مجانی هستند. عقود معوض عقودند که دارای دو موضوع هستند در واقع هر یک از طرفین در برابر مالی یا تعهدی که می‌دهد، مال یا تعهدی نیز بر عهده خواهد گرفت. در حالی عقد رایگان یا غیر معوض مال یا تعهدی رایگان تملیک یا انجام می‌شود بدون ایجاد التزام برای شخص دیگر.
6. قراردادهای منجز و معلق
یکی دیگر از انواع عقد و قرارداد، قراردادهای منجز و معلق هستند. عقد منجز عقدی است که بلافاصله پس از ایجاد مؤثر خواهد بود. درحالی‌که آثار عقد معلق بر اساس توافق طرفین موکول به انجام عمل دیگر می‌شود.
انواع عقود
انواع عقد در قانون مدنی به عقود معینی اشاره دارد که ضمن ارائه تعریف آنها در قانون، شرایط، ضوابط و ارکان آنها نیز در قانون مورد پیش‌بینی واقع شده است. از جمله انواع عقود در قانون مدنی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- قرارداد بیع یا خریدوفروش
- قرارداد اجاره یا تملیک منفعت
- قرارداد مزارعه یا فروش زراعت
- قرارداد مضاربه
- قرارداد جعاله
- قرارداد شرکت
- قرارداد قرض
- قرارداد عاریه
- قرارداد وکالت
- قرارداد ضمانت
- قرارداد حواله
- قرارداد صلح
- قرارداد رهن و اجاره
- قرارداد هبه
- قرارداد مساقات
- قرارداد کفالت
- قرارداد ودیعه
- قرارداد معاوضه
آثار قرارداد چیست؟
به‌طورکلی می‌توان گفت مهم‌ترین اثر انعقاد قرارداد ایجاد حقوق و تکالیفی برای هر یک از طرفین قرارداد است. اما به طور جزئی‌تر آثار قراردادها بسته به انواع عقود متفاوت است. برای مثال عقد اجاره و بیع هر دو حقوق و تکالیفی برای طرفین قرارداد ایجاد می‌کنند. اما اثر مهم عقد بیع تملیک عین و اثر مهم عقد اجاره تملیک منفعت برای مدت معلوم است؛ بنابراین آثار همهٔ انواع قراردادها یکسان نیست.
شرایط اساسی یک قرارداد کدام‌اند؟
به‌طورکلی برای اینکه قرارداد منعقد شده بین طرفی مؤثر باشد باید ارکان اصلی قرارداد دارای شرایط ویژه‌ای باشند که به آنها شرایط اساسی صحت معاملات گفته می‌شود و در انواع قراردادها یکسان است. از جمله:
- طرفین معامله: به‌طورکلی طرفین عقد باید به طور کامل معرفی و مشخص شوند. همچنین باید مطمئن شوید که قرارداد شخص امضاکننده دارای صلاحیت امضای قرارداد است در غیر این صورت قرارداد غیرنافذ خواهد بود.
- موضوع مطروحه: موضوع قرارداد در واقع ماهیت و اقدامی است طرفین قرارداد خود را متعهد به انجام آن می‌دانند.
- مدت‌زمان تعهد قرارداد: تعیین مدت قرارداد به معنای تعیین شروع و پایان تعهدات است که در برخی قراردادها ارزشی حیاتی دارد.
- ذکر مبلغ بابت ارائه خدمت یا کالا و تعهدات: درج مبلغ قرارداد به طور شفاف و دقیق به همراه تعیین تکلیف کسورات قانونی تا حد زیادی از اختلافات آتی طرفین جلوگیری می‌کند.
- مرجع قانونی: مراجع قانونی یا مرجع حل اختلاف نیز توسط طرفی قابل‌تعیین است. در واقع باتوجه‌به احتمال وقوع اختلاف در آینده تعیین دادگاه یا داوری از پیش می‌تواند صورت گیرد.
- شروط اساسی و صحت قرارداد: تعیین شروع اساسی و تعهدات طرفین به همراه ضمانت اجرای مناسب پیش‌بینی‌پذیری اختلافات را افزایش داده و روند اجرای قرارداد را بهبود می‌دهد.
- رضایت و قصد در انجام قرارداد: دارابودن قصد به معنای ابراز اراده ظاهری به‌طوری‌که قصد انعقاد عقد از آن استنباط شود و رضایت به معنای راضی بودن نسبت به انعقاد قرارداد است. عدم قصد انعقاد منجر به ابطال و عدم رضایت منجر به عدم نفوذ عقد می‌شود.
- اهلیت و محجوریت طرفین معامله: به‌طورکلی متعاملین باید برای انعقاد قرارداد دارای اهلیت باشند؛ یعنی بالغ، رشید و عاقل باشد. قراردادهایی که توسط کودک، دیوانه و سفیه منعقد می‌شود بسته به شرایط مختلف باطل و یا غیرنافذ خواهد بود.
- موضوع معین و معلوم: معلوم بودن مورد معامله یعنی ویژگی‌های مورد معامله از جمله جنس، وصف و مقدار باید مشخص باشد. همچنین مورد معامله باید مصداقی معین باشد؛ یعنی بین چند چیز مردد نباشد.
- مشروعیت جهت معامله: یکی از ارکان اساسی قرارداد مشروعیت است بدین معنا که جهت معامله باید دارای منفعت عقلانی باشد و غیرقانونی نباشد.
ارکان قرارداد چیست؟
ارکان قرارداد حقوقی شامل سه رکن عمده است:
- موضوع: موضوع تعهد می‌تواند فعل به معنای انجام کار مادی مثل ساخت آپارتمان یا حقوقی مثل فروش یا ترک فعل به معنای عدم انجام کار مادی مثل عدم افشای سر تجاری یا حقوقی مثل عدم انتقال عین مستاجره باشد؛ بنابراین موضوع تعهد باید معلوم، معین و مقدور باشد.
- طرفین: یکی دیگر از ارکان قراردادها طرفین قرارداد است. طرفین تعهد شامل یک یا چند شخص حقیقی یا حقوقی است که متعهد یا متعهدله یک قرارداد گردیده‌اند.
- رابطهٔ حقوقی: رابطهٔ حقوقی، رابطه‌ای است که به‌موجب آن متعهدله می‌تواند الزام متعهد به ایفای تعهد خود را درخواست نماید. به‌واسطه این رابطه ضمانت اجرایی نقض تعهد ممکن می‌شود از جمله رجوع به انواع دادگاه و غیره.
ارتباط با مشاوران برای دریافت مشاوره حقوقی قرارداد در کارمنتو زیر یک دقیقه و فوری به صورت آنلاین تلفنی خواهد بود. دریافت مشاوره از افراد متخصص هنگام عقد انواع قراردادها شما را از بسیاری از مشکلات قانونی در امان نگه می‌دارد.
قانون قراردادها
قوانین عقد قرارداد در خصوص عقود معین محدود به قانون مدنی خواهد بود؛ چراکه تمامی احکام و شرایط عقود معین در قانون مدنی تشریح شده است. اما در خصوص سایر عقود غیرمعین برای آگاهی از شرایط عقد باید به قوانین دیگر نیز مراجعه کرد. هرچند انواع نمونه قرارداد حقوقی بر اساس ماده ۱۰ قانون مدنی ایجاد می‌شود.
لازم به ذکر است طرفین قرارداد نیز قادرند قوانین حاکم بر قرارداد خود را ضمن شرطی در قرارداد تعیین کنند و این شرط تا زمانی مخالف قوانین آمره نباشد معتبر است.
مدت قرارداد در قانون مدنی
تعیین مدت قرارداد یک از فاکتورهای مهم هر عقدی است. در واقع تعیین مدت قرارداد می‌تواند در آثار قرارداد مؤثر باشد. برای مثال خسارت تأخیر تأدیه با درنظرگرفتن مدت قرارداد محاسبه می‌شود.
اما حساسیت تعیین مدت قرارداد در انواع قرارداد متفاوت است. در برخی از عقود عدم تعیین مدت منجر به بطلان شرط و عقد می‌شود؛ مانند بیع شرط، اجاره و مزارعه درحالی‌که در عقود دیگری عدم تعیین مدت قرارداد تأثیر بر صحت عقد نخواهد داشت؛ مانند عقد بیع.
داشتن قرارداد چه لزومی دارد؟
امروزه به پیچیده‌شدن جوامع زندگی مالی، اجتماعی و خانوادگی همهٔ اشخاص به یکدیگر تنیده شده است. از آنجایی که بسیاری از فعالیت‌های روزانه ما پیرامون مسائل مختلف مالی و حرفه‌ای رخ می‌دهد. تنظیم قرارداد استاندارد و مناسب که به تواند به‌خوبی حقوق و تکالیف طرفین را مشخص کند بیش از بیش لازم است.
تنظیم قرارداد حقوقی نه‌تنها حقوق و تکالیف طرفین را مشخص می‌کند؛ بلکه درجه الزام‌آوری و پایبندی به قرارداد حقوقی را نیز بالا می‌برد. موارد زیر از جمله مزایای تنظیم انواع قرارداد حقوقی است:
- حل اختلافات احتمالی: با تنظیم قرارداد توسط مشاور و متخصص حقوقی از اختلافات آتی پیگیری می‌شود. در واقع با تعیین ضمانت اجرای متناسب با هر تعهد زمینه نقض قرارداد کاهش می‌یابد و در صورت نقض قرارداد با مکانیزم‌های ضمانت اجرایی توافق شده خسارت پیش‌آمده جبران می‌شود.
- کاهش مدت‌زمان اختلافات: عدم تنظیم قرارداد منجر به لزوم اثبات وجود قرارداد، اعتبار قرارداد و نقض تعهد می‌شود که همگی منجر به اطاله دادرسی خواهد شد. درحالی‌که تنظیم صحیح قرارداد مدت حل‌وفصل اختلافات را می‌تواند به‌مراتب کاهش دهد.
- پیشگیری از شکست در اختلاف: با تنظیم یک قرارداد متناسب با انتظارات قراردادی طرفین و پیش‌بینی‌کردن ضمانت اجرای مناسب می‌توان از شکست در اختلاف پیشگیری کرد. چراکه هر یک از مسائل اختلاف‌برانگیز احتمالی در قرار به طور شفاف قبل از بروز اختلاف، حل می‌شود.
- جلوگیری از هزینه‌های سنگین: شروع طرح دعوای کیفری اغلب موارد هزینه‌های سنگین مالی و زمانی برای طرفین قرارداد در پی دارد که لزوماً تضمین‌کننده پیروزی در دعوا نیست. درحالی‌که تنظیم یک قرارداد مناسب می‌تواند تا حد زیادی هزینه هی اختلاف را کاهش دهد؛ چراکه از اراده طرفین سرچشمه می‌گیرد.
- بهبود اجرای تعهدات: یکی از نقاط ضعف تنظیم قرارداد شفاهی بدون مشورت با مشاور عدم پیش‌بینی ضمانت اجرای نقض تعهد است که باعث کاهش الزام‌آوری تعهدات می‌شود. با تعیین ضمانت اجرا روند اجرای تعهدات بهبود می‌یابد.
- پیشگیری از رابطه بازی در روند قضایی: یکی از خصیصه‌های تنظیم صحیح قرارداد پیشگیری از رابطه بازی در روند قضایی است. چراکه قرارداد اصولی قابل دورزدن نیست و نمی‌توان به‌راحتی از طریق پارتی‌بازی از زیر بار تعهدات آن شانه خالی کرد.
بسیاری از افراد خودشان شخصاً عقود حقوقی و مالی خود را تنظیم می‌نماید. اما باید بدانید که تعدد اختلافات حقوقی ناشی از عقود به همین خاطر است؛ بنابراین توصیه می‌کنیم قراردادهای خود را با مشورت یک متخصص تنظیم کنید. کارمنتو با ارائه خدمات مشاوره حقوقی در هر زمان و هر جا که باشید این امر را آسان کرده است.
نحوه فسخ قرارداد
فسخ یکی از راه‌های خاتمه‌دادن به انواع قراردادهای حقوقی است. فسخ به معنی خاتمه قرارداد به‌واسطه اراده یکی از طرفین قرارداد، همه طرف‌ها یا شخص ثالث است. فسخ می‌تواند به طور قانونی برای طرفین انواع عقد در قانون مدنی ایجاد شود که به آنها خیارات قانونی گفته می‌شود. از جمله خیار مجلس، حیوان و غیره. شرایط اعمال هریک از خیارات قانونی در قانون مدنی پیش‌بینی‌شده است. در برخی موارد نیز طرف می‌تواند از مکانیزم فسخ قراردادی استفاده کنند. در واقع طرف می‌توانند در ضمن عقد فسخ را ضمانت اجرای نقض تعهدات یکدیگر قرار دهند.
سخن پایانی
قراردادها از ابتدای زندگی گروهی انسان‌ها نقش مهمی در زندگی بشر داشته‌اند. در واقع ضمانت اجرای پایداری روابط اجتماعی و اقتصادی اشخاص مختلف بر اساس پایبندی به تعهدات قراردادی آنها سنجیده می‌شود. در واقع قرارداد نوعی توافق الزام‌آور مابین اشخاص مختلف جمله است که دارای شرایط و ارکان مختلفی است و به‌واسطه قانون قابل‌اجرا شده است. امروزه به‌واسطه پیچیدگی حقوق و تکالیف اشخاص لازم است انواع عقد حقوقی با مشورت با یک متخصص قراردادنویس تنظیم گردد.
کارمنتو یک پلتفرم آنلاین است که ضمن ارائه خدمات مشاوره آنلاین پیرامون مسائل قراردادی پاسخگوی سؤالات شما مخاطبان عزیز از طریق مشاوره متنی رایگان نیز است. شما می‌تواند از هر جای ایران و در هر زمانی از خدمات مشاوره‌ای کارمنتو استفاده کنید.
از طریق مشاوره کسب و کار آنلاین تلفنی در حوزه مد نظر خود بدون پرداخت هزینه تلفن و اینترنت و از طریق تماس امن، پاسخ سوالات خود را دریافت نمایید.
با کلیک روی لینک زیر و از طریق (منو خدمات مشاوره) حوزه مد نظر خود را انتخاب نمایید.
