اغلب شنیده‌ایم که فردی، اموال خود را وقف کرده است؛ به طور مثال، خانه خود را برای ساخت مدرسه یا سکونت بچه‌های یتیم واگذار کرده است. برخی دیگر با انگیزه‌های خیرخواهانه، تمام یا بخشی از زمین‌های خود را برای ساخت مسجد و خدمت‌رسانی به مردم در اختیار اداره اوقاف قرار می‌دهند.
در عمل وقف، اینکه مال برای چه کسی وقف می‌شود مهم است زیرا باید در همان راه از آن استفاده گردد. وقف، یک نظام ویژه حقوقی محسوب می‌شود که شرایط مخصوص به خود را دارا است؛ در این عمل، اصل مال دست‌نخورده باقی می‌ماند و تنها منافع حاصل از آن قابل استفاده خواهد بود. این امر نیکو، مفهومی است که اکثر مردم آن‌را می‌شناسند اما ممکن است با نکات حقوقی آن آشنا نباشند.
در قانون مدنی، انواع وقف به دو دسته عام و خاص تقسیم شده و قواعد و چارچوب‌های آن عنوان شده است. در این مقاله کارمنتو، انواع وقف را تعریف کرده و تفاوت‌های آن‌ها را بررسی خواهیم کرد. پس همراه ما باشید.
وقف چیست؟
همان‌طور که پیش‌تر اشاره کردیم، در قانون مدنی و در ماده 55، به صورت کامل به موضوع وقف پرداخته شده است. در این عمل، یک فرد تمام یا بخشی از اموال خود را در راه خدا می‌بخشد در صورتی که اصل مال باقی می‌ماند. وقف، شامل سه رکن اساسی زیر است:
- واقف: به شخصی گفته می‌شود که اموال خود را در راه خدا می‌بخشد.
- موقوفه: به همان مالی اطلاق می‌شود که وقف شده است.
- موقوف علیه: اگر اموال، به نفع اشخاصی وقف شوند به آن‌ها موقوف علیه می‌گویند.
تعریف وقف عام
زمانی که عین اموال برای منافع عموم مردم و گروه خاصی وقف شود که افراد آن مشخص نباشد، به آن وقف عام گفته می‌شود. به طور مثال، یک شخص، باغ یا زمین خود را به نیت استفاده فقرا وقف می‌کند؛ در این صورت، گروهی از فقرا مدنظر واقف هستند و صرفا به شخص خاصی اطلاق نمی‌شود. در نتیجه، عموم افراد فقیر می‌توانند از این منافع استفاده کنند. به طور کلی می‌توان گفت این نوع وقف، غیر محصور و عمومی است و به افراد مشخصی محدود نمی‌شود.
تعریف وقف خاص
در وقف خاص، موقوف علیهم محصور و مشخص است؛ حتی اگر تعداد آن‌ها زیاد باشد. برای مثال، شخصی ملک خود را وقف 3 فرزند یتیم فرد دیگری می‌کند یا اموالش را وقف فامیل‌های درجه دو خود کند. در این صورت، با وجود اینکه تعداد افراد بالا است اما مشخص شده که موقوف علیه چه کسانی هستند. ذکر این نکته ضروری است، در هر دو نوع وقف، شخص واقف می‌تواند کسی را با عنوان متولی تعیین کرده تا پیگیری امور مال موقوفه را بر عهده داشته باشد.
تفاوت وقف عام و وقف خاص
در بخش‌های قبل با وقف و انواع آن آشنا شدیم. همان‌طور که گفتیم، این امر نیکو دارای شرایط، قواعد و چارچوب‌هایی است. در ادامه به بررسی تفاوت این دو نوع وقف می‌پردازیم:
- تفاوت در موقوف علیهم
موقوف علیهم (کسانی که وقف برای آن‌ها و به نفع آن‌ها صورت می‌گیرد)، اولین دلیلی است که باعث تفاوت میان دو نوع وقف می‌شود. این مورد، در وقف عام غیر محصور و عمومی و در وقف خاص محصور و معین است. - تفاوت در هدف آن وقف
در وقف، متناسب با هدفی که وجود دارد، نوع آن تعیین می‌شود. به طور مثال، در وقف عام، هدف واقف، استفاده عموم از منافع مال موقوفه است؛ در حالی که در وقف خاص، هدف واقف صرفا بهره‌بردن یک شخص از اموال موقوفه است. - تفاوت در تعیین متولی (قبض‌کننده عین موقوفه)
شخص واقف، حق دارد تا متولی را مشخص کند. اگر به هر دلیلی، متولی مشخص نشود متناسب با نوع وقف، شرایط تغییر می‌کند. اگر هدف وقف عام باشد، حاکم شرعی، که در حال حاضر اداره اوقاف است، متولی اموال موقوفه می‌شود. در صورتی که مال وقف خاص باشد، افرادی که به عنوان موقوف علیهم مشخص شده‌اند، می‌توانند مال موقوفه را مدیریت کنند.
سخن پایانی
در این مقاله با امر وقف و انواع آن آشنا شدیم. همان‌طور که گفتیم در قانون مدنی و در ماده 55 آن، به طور کامل در مورد این مبحث، صحبت شده است. اکثر مردم با مفهوم وقف آشنایی دارند اما ممکن است اطلاعات کافی در مورد انواع آن و شرایط به خصوص هرکدام نداشته باشند. برای پاسخ به سوالات خود در زمینه امور حقوقی می‌توانید از خدمات مشاوره آنلاین و تلفنی کارمنتو استفاده کنید.
مشاورین این مجموعه به صورت تلفنی و در 24 ساعت شبانه‌روز آماده خدمت‌رسانی به شما هستند. در صورت استفاده از مشاوره آنلاین، ملزم به پرداخت هزینه نیستید و پس از طرح سوال، مشاوران مجموعه طی مدت زمان یک تا دو روز به آن پاسخ خواهند داد.
