طبق قانون کار، کارفرما موظف است که کارگران خود را بیمه کند. عدم‌عقد قرارداد کتبی نیز مانع از شکایت کارگر نمی‌شود؛ بلکه در صورت شکایت کارگر بدون قرارداد و اثبات رابطه کاری، کارفرما به پرداخت چند برابر حق بیمه محکوم می‌شود. با‌این‌وجود برخی از کارفرمایان، برای طفره‌رفتن از پرداخت بیمه، به روش‌های متعددی متوسل می‌شوند؛ مثلاً به بهانه 3 ماه دوره آزمایشی، از پرداخت حق بیمه کارگر در آن سه ماه خودداری می‌کنند، درحالی‌که در دوره آزمایشی نیز باید حق بیمه کارگر تمام‌وقت پرداخته شود.
جهت کسب اطلاعات در خصوص قانون ترک کار، با نصب اپلیکیشن کارمنتو و مراجعه به بخش خدمات مشاوره قانون کار، از کارشناسان این حوزه مشاوره دریافت کنید.
بیمه‌نکردن کارگر، همیشه هم تقصیر کارفرما نیست و گاهی اوقات، خود کارگر نیز تمایلی به بیمه‌شدن ندارد؛ البته تمرکز این مقاله روی رد نکردن بیمه توسط کارفرما خواهد بود. برای آشنایی با دلایل بیمه نکردن کارگر توسط کارفرما، نحوه اثبات رابطه کاری، شکایت از کارفرما به‌دلیل عدم بیمه و دیگر مباحث مرتبط با این موضوع، در ادامه مقاله با ما همراه باشید.
چرا کارفرما بیمه نمی‌کند؟
رد نکردن بیمه توسط کارفرما دلایل زیادی دارد که منشأ تمام این دلایل نیز به نفع اقتصادی بازمی‌گردد؛ اگرچه این نفع کوتاه‌مدت است و در صورت افشا، ضرر بزرگی به‌دنبال خواهد داشت. یکی از مهم‌ترین دلایل بیمه نکردن کارگر توسط کارفرما، نداشتن کد کارگاه است. این کد، در صورت دریافت مجوزهای لازم جهت کار توسط کارفرما، به وی اعطا می‌شود.
دلیل دیگر بیمه نکردن کارگر توسط کارفرما، نگاه کارفرما به حق بیمه است. برخی از کارفرمایان، به‌دلیل فراوانی نیروی کار، حق بیمه را هزینه‌ای اضافی تلقی می‌کنند؛ زیرا معتقدند که می‌توان کارگری را که به‌شدت به کار نیاز دارد، به‌نحوی قانع کرد تا از بیمه صرف‌نظر کند.
برای اینکه کارگر از کارفرما درخواست بیمه نکند، گاهی چک یا سفته و گاهی هم تعهد کتبی مبنی بر عدم تقاضای بیمه، از وی گرفته می‌شود؛ برخی اوقات نیز کارفرمایان با کوتاه‌کردن مدت قراردادهای کار یا عوض‌کردن عنوان قراردادها، از زیر مسئولیت پرداخت حق بیمه، شانه خالی می‌کنند. در تمام این موارد، امکان پیگیری پرداخت حق بیمه توسط کارگر وجود دارد که در ادامه مقاله به آن‌ها خواهیم پرداخت.
اثبات رابطه کارگر و کارفرما جهت پرداخت حق بیمه
مطابق ماده 7 قانون کار، قرارداد کار عبارت است از قرارداد کتبی یا شفاهی که به موجب آن کارگر در
قبال دریافت حق‌السعی، کاری را برای مدت موقت یا مدت غیر‌موقت برای کارفرما انجام
می‌دهد؛ بنابراین هر چیزی که نشان دهد کارگری در قبال انجام کاری، از کارفرما پول گرفته است می‌تواند به منظور اثبات رابطه کاری مورداستفاده قرار گیرد. از مدارک اثبات‌کننده رابطه کاری می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- اسنادی که نشان دهند کارگر در دوره مورد ادعای خود، در کارگاه یا شرکت طرف شکایت خود، سمتی داشته یا حکمی دریافت کرده است.
- قیدشدن اسم کارگر در لیست حقوق و مزایای پرداختی توسط شرکت
- اثر انگشت یا کارت عبورومرور صادرشده به منظور رفت‌وآمد کارگر به واحد تولیدی یا خدماتی
- ذکرشدن اسم کارگر در لیست هزینه نیروی انسانی شرکت
- فیش حقوقی یا هر سند بانکی که نشان‌دهنده واریز مبلغی به حساب کارگر، توسط کارفرما باشد.
- وجود کارت بهداشتی یا مجوزهای صادره برای نیروی کار از طرف سازمان‌های مختلف دولتی به‌نام کارگر
- مدارک پزشکی و آزمایش‌های بهداشتی و آمادگی جسمانی صادرشده برای کارگر به تقاضای کارفرما
- رأی صادرشده توسط هیئت تشخیص و اختلاف
- مدارک نشان‌دهنده نمایندگی کارگر از سمت واحد تولیدی برای دخالت در موضوعات مربوط به شرکت
- برگه مرخصی یا مأموریت صادرشده به اسم کارگر از طرف شرکت
- شهادت سایر کارگران مبنی بر حضور کارگر در شرکت
- سایر مدارکی که نشان‌دهنده رابطه کاری بین کارگر و کارفرما باشند.
در صورت اثبات رابطه کاری، یکی از مزایای تعلق‌گرفته به کارگر، حق بیمه است. مطابق ماده 148 قانون کار، کارفرمایان کارگاه‌های مشمول قانون، مکلف هستند بر اساس قانون تأمین اجتماعی، نسبت به بیمه‌کردن کارگران واحد خود اقدام نمایند. در حقیقت می‌توان گفت که هرگونه قول‌وقراری مبنی بر بیمه نکردن کارگر توسط کارفرما، از منظر قوانین کشور قابل‌قبول نیست.
اگر کارفرما، کارگر را بیمه نکند چه اتفاقی می‌افتد
همان طور که اشاره شد، قانون کار در ماده 148، بیمه کارگران را جزو وظایف قانونی کارفرمایان تعریف کرده است و امکان تخطی از آن برای هیچ کارفرمایی وجود ندارد. در صورت بیمه نکردن کارگر توسط کارفرما، به هر دلیلی، قانون وی را به جبران حق بیمه و مجازات نقدی محکوم خواهد کرد.
توجه داشته باشید که رضایت‌نامه اخذشده از کارگر، مبنی بر چشم‌پوشی وی از حق قانونی خود، فاقد اعتبار است و دلیل محکمه‌پسندی برای بیمه نکردن کارگر توسط کارفرما به‌شمار نمی‌رود. کارگران، حتی در صورت امضای رضایت نامه مبنی بر عدم‌دریافت بیمه نیز می‌توانند از کارفرما شکایت کنند که در این‌صورت، کارفرما محکوم به پرداخت بیمه و جریمه نقدی خواهد شد.
گزارش بیمه نکردن کارفرما
طبق قانون، سازمان تأمین اجتماعی بر پرداخت حق بیمه کارگران توسط کارفرمایان نظارت می‌کند. بر این اساس، سازمان فوق، علاوه بر گزارش‌ها و شکایات مردمی در مورد رد نکردن بیمه توسط کارفرما، خود نیز این مسئله را پیگیری می‌کند. در راستای این پیگری، بازرسان تأمین اجتماعی، به‌صورت سر‌زده از واحد‌های تولیدی بازدید و نسبت به بیمه‌بودن همه کارگران اطمینان حاصل می‌کنند.
اگر شما در محلی کار می‌کنید که در آنجا افراد بیمه‌نشده‌ای حضور دارند، می‌توانید به وبسایت تأمین اجتماعی مراجعه و گزارش خود را ثبت کنید؛ همچنین می‌توانید با سامانه 1420 این سازمان نیز تماس بگیرید و موضوع عدم‌بیمه را گزارش دهید.
شکایت بابت بیمه نکردن کارفرما
کارفرمایان، به دلایلی که پیش از این اشاره شد، از بیمه کارگران خود سر باز می‌زنند. کارگران جویای کار نیز (مخصوصاً افرادی که تازه وارد فضای کسب‌وکار شده‌اند و از نظر مالی تحت فشار هستند) به‌راحتی به شرایط غیرقانونی کار تن می‌دهند. این دسته از کارگران، گاهی برای به‌دست‌آوردن شغل موردنظر خود، با امضای چک، سفته یا رضایت‌نامه، از حق بیمه خود می‌گذرند.
ممکن است گفته شود که خود کارگر شرایط را پذیرفته است؛ ولی باید در نظر داشت که اولاً طبق قانون کار چنین قول‌وقرارهایی اعتبار ندارد، ثانیاً کارگر به‌خاطر شرایط مجبور به پذیرش شروط کارفرما شده است.
با توجه به این شرایط، وقتی کارگر نسبت به حقوق خود آگاه باشد یا از نظر مالی کمی وضعیتش بهتر شود، می‌تواند علیه کارفرما شکایت کند. برای این منظور، کارگر می‌تواند با اثبات وجود رابطه کاری بین خود و کارفرما، شکایتش را در اداره کار محل زندگی خود تنظیم کند.
پس از ثبت شکایت، هیئت تشخیص و حل اختلاف، موضوع را موردبررسی قرار خواهد داد و با بازبینی دلایل دو طرف، رأی نهایی را صادر خواهد کرد. درصورتی‌که کارگر بتواند یکی از مدارک اشاره‌شده در بالا را به منظور اثبات رابطه کاری خود ارائه کند، پیروز خواهد شد.
جریمه عدم پرداخت حق بیمه توسط کارفرما
از آنجایی که قانون کار، قانونی همه شمول و کشوری است، هیچ کارگر یا کارفرمایی حق تخطی از مفاد آن را ندارد. طبق این قانون، وظیفه کارفرما شامل پرداخت حقوق و مزایای کارگر (دستمزد، عیدی، سنوات، حق بیمه و…) می‌شود و وظیفه کارگر نیز اطاعت از کارفرما در حوزه کاری است. چنانچه به هر دلیلی، کارفرمایی از پرداخت حق بیمه کارگر خود اجتناب کند، کارگر قادر به شکایت خواهد بود. اگر کارگر بتواند وجود رابطه کاری بین خود و کارفرما را اثبات کند، کارفرما مطابق ماده 183 قانون کار، علاوه بر تأدیه کلیه حقوق متعلق به کارگر (سهم کارفرما) با توجه به شرایط و امکانات خاطی و مراتب جرم، به جریمه نقدی معادل دو تا ده برابر حق بیمه مربوطه نیز محکوم خواهند شد؛ البته شایان ذکر است که این جریمه نقدی به کارگر تعلق ندارد و به حساب سازمان تأمین اجتماعی واریز می‌شود.
بیشتر بخوانیم: محاسبه اضافه کاری در قانون کار چگونه است؟
نحوه محاسبه حق بیمه کارگر در صورت عدم پرداخت توسط کارفرما
درصورتی‌که کارگر بتواند رد نکردن بیمه توسط کارفرما را اثبات کند، حق بیمه معوق او به روش‌های زیر محاسبه خواهد شد:
اگر کارگر همچنان در همان شرکت مشغول‌به‌کار باشد، آخرین دستمزد روزانه او ملاک محاسبه قرار می‌گیرد؛ به این ترتیب که این دستمزد در تعداد روزهایی که رابطه کاری برقرار بوده است، ضرب می‌شود و حق بیمه به‌دست می‌آید.
مثلا اگر حقوق پایه روزانه کارمند یا کارگر 200 هزار تومان بوده باشد. این 200 هزار تومان در تعداد روزهای کارکرد ضرب شده و با بن کارگری و بن مسکن جمع و نتیجه حاصل، در درصد حق بیمه‌ای که تامین اجتماعی اعلام می‌کند (30 درصد) ضرب می‌شود. به این ترتیب حق بیمه به دست می‌آید. فرمول محاسبه به صورت زیر خواهد بود:
(بن مسکن+ بن کارگری + (200000* تعداد روزهای کارکرد)) * سی درصد = حق بیمه
اگر کارگر در آن شرکت مشغول‌به‌کار نباشد، دو برابر حداقل دستمزد روزانه در سال موردنظر، در تعداد روزهای کار ضرب و دستمزد وی استخراج می‌شود.
پس از محاسبه میزان دستمزد، 30 درصد آن به‌عنوان حق بیمه در نظر گرفته می‌شود و از طرف کارفرما به حساب تأمین اجتماعی واریز خواهد شد؛ البته این مبلغ، به‌جز جریمه نقدی است که هیئت حل اختلاف برای کارفرمای خاطی در نظر خواهد گرفت.
جمع‌بندی
در این مقاله در رابطه با عدم بیمه نیروی کار توسط کارفرما توضیح دادیم و بیان کردیم که کارفرما ممکن است به دلایل مختلف، از جمله نداشتن کدکارگاه، داشتن نگاه منفی نسبت به حق بیمه و غیره از پرداخت حق بیمه طفره رود. این در حالی است که سازمان تامین اجتماعی همه کارفرمایان را موظف کرده است که نسبت به بیمه کارکنان خود اقدام کنند. در صورت تخلف کارفرما، کارگران می‌توانند این موضوع را از طریق سامانه 1420 گزارش کنند یا با ارائه مدارک لازم رابطه کاری خود با کارفرما را اثبات کرده و از او شکایت کند.
بیمه نکردن کارگر توسط کارفرما، از عدم‌آگاهی کارفرمایان نیز ناشی می‌شود؛ چرا که تصور می‌کنند در صورت گرفتن رضایت کارگر مبنی بر عدم‌پرداخت حق بیمه، مشکلی برای آن‌ها ایجاد نمی‌شود. درحالی‌که از نظر قانونی، چنین توافق‌هایی اعتبار ندارند و در صورت اثبات وجود رابطه کاری توسط کارگر، کافرما به پرداخت بیمه و جریمه 2 تا 10 برابری محکوم خواهد شد.
عدم بیمه توسط کارفرما و اثبات این موضوع پیچیدگی‌های خاص خود را دارد. شما می‌توانید در صورت داشتن هرگونه ابهام و سؤال در این رابطه، از مشاوره‌ی بیش از 300 مشاور برجسته و متخصص کارمنتو در سراسر کشور بهره‌مند شوید.
