حمل و نقل کالا یکی از اصلی‌ترین عوامل ایجاد ارتباط بین کشورها است. ترانزیت کالا به صورت زمینی، دریایی و هوایی در مرز کشورها انجام می‌شود و برای اینکه کالاها بدون مشکل از یک کشور وارد یا خارج شوند، باید قوانینی باشد تا بر صنعت حمل و نقل کالا نظارت داشته باشد. قوانین حمل و نقل کالا در تمامی کشورها مشترک هستند و شامل حدود ۶۰ کنوانسیون و موافقت‌نامه است که تمامی کشورها آن‌ها را مورد تأیید قرار داده‌اند.
جهت دریافت راهنمایی و مشاوره، به بخش مشاوره صادرات و واردات سایت کارمنتو مراجعه کنید.
قوانین حمل و نقل بین‌المللی در ایران
درست است که قوانین حمل و نقل کالا در تمامی کشورها مشترک هستند و تمامی بازرگانان و تجار باید این قوانین را رعایت کنند، اما کشورهایی هم هستند که قوانین مخصوص به خود را دارند که البته این قوانین نیز بر اساس قواعد بین‌المللی تأیید شده توسط تمامی کشورها نوشته شده‌اند. همان‌طور که در ابتدای مطلب به این موضوع اشاره شد، این قوانین شامل کنوانسیون‌هایی است که تجار باید از آن‌ها آگاهی داشته باشند و در ادامه به طور کامل به هر یک از آن‌ها می‌پردازیم.
کنوانسیون TIR
کنوانسیون TIR یکی از موافقت‌نامه‌های مربوط به قوانین حمل و نقل کالا است که در ابتدای امر در سال ۱۰۴۹ میلادی و توسط برخی از کشورهای اروپایی ایجاد شد. پس از چندین سال از گذشت آن، کارنه تیر که یک سند گمرکی است، تحت پوشش این کنوانسیون به وجود آمد. این سند که به منظور ترانزیت کالا استفاده می‌شود، ابتدا توسط کشور مبدأ صادر شده و شامل تمامی اطلاعات مربوط به کالا و کامیون است. با استفاده از این سند، کامیون می‌تواند از مرزها بدون اینکه مورد بازرسی گمرکی قرار بگیرید، عبور کند، مگر در موارد خاص و مشکوک توسط گمرک بازرسی می‌شود. جالب است بدانید که کالاهایی که طبق سند کارنه تیر از مرزها عبور می‌کنند، نیاز به پرداخت عوارض حقوقی یا گمرکی ندارند.
عبور بدون بازرسی نیاز به اقدامات اولیه‌ای دارد که به شرح زیر است:
- کامیون حمل کالا در کشور مبدأ پلمپ می‌شود.
- انواع دستورالعمل‌های محافظتی برای حفظ کالا و برای جلوگیری از قاچاق آن اجرا می‌شود.
- تأمین پوشش‌های مالی در مورد عوارض و حقوق گمرکی توسط موسسه ضامن انجام می‌شود. دفترچه تیر توسط سازمان ایرو به مؤسسات ضامن واگذار می‌شود و روی جلو دفترچه، کشور مبدأ و مقصد، تعداد وله شماره کارنه تیر، تاریخ اعتبار، امضای سازمان ایرو، شماره کامیون، راه‌های ترانزیتی مجاز و مشخصات شرکت حمل و نقل ثبت شده است. هر کارنه تیر برای ترانزیت کالا از یک مبدأ به یک مقصد قابل استفاده است.
کنوانسیون CMR
کنوانسیون CMR دسته‌ای از قوانین حمل و نقل کالا است که به منظور تأمین حقوق و منافع افراد فعال در زمینه حمل و نقل جاده‌ای و همچنین با هدف یکنواخت ساختن شرایط حاکم بر قوانین بین‌المللی حمل و نقل به وجود آمده‌اند. این کنوانسیون همچنین بر روابط بین مبدأ، مقصد و حمل‌کننده کالا، تمامی خط‌مشی‌های حمل و نقل توسط شرکت‌ها، مسئولیت‌ها و وظایف آن‌ها در قبال کالا نظارت دارد.
در واقع تمامی مسئولیت‌های شرکت‌های حمل و نقل اعم از تأخیر در حمل و نقل کالا، وارد شدن خسارات به کالا یا نابودی آن تحت پوشش این کنوانسیون و در چارچوب استانداردهای بین‌المللی تعیین می‌شود و به این ترتیب شرکت‌های بیمه می‌توانند به شکلی ساده‌تر مسئولیت‌های ترانزیت کالا را بیمه کنند. طبق کنوانسیون CMR تمام مسئولیت‌ها و وظایف شرکت‌های مجری حمل و نقل و حقوق آن‌ها مشخص می‌شود.
همچنین بخوانیم: صفر تا صد صادرات به امارات (دبی)
کنوانسیون کالاهای خطرناک ADR
در سال ۱۹۵۶ و با توجه به حوادثی که در حمل و نقل کالا یا بر سر کالاهای خطرناک به هنگام جا به جایی آن‌ها اتفاق افتاده بود، کشورهای عضو اتحادیه اروپا تصمیم گرفتند وضعیت حمل و نقل این گونه کالاها را سر و سامان ببخشند. این موافقت‌نامه در نهایت در سال ۱۹۵۷ در ژنو منعقد شد و مسئولیت تنظیم آن به کمیسیون اقتصادی اروپا سپرده شد. با بررسی تمامی موارد در سال ۱۹۸۶ قوانین حمل و نقل کالا در خصوص کالاهای خطرناک با نام اختصاری ADR، تنظیم و در سطح کشورهای عضو، به اجرا درآمد. این قوانین هر ساله مورد بازبینی قرار می‌گیرند و در حال حاضر در بسیاری از کشور جهان به طور رسمی اجرا می‌شوند. این کنوانسیون برای هماهنگ‌سازی حمل و نقل کالاهای خطرناک در کشورهای عضو مورد استفاده قرار می‌گیرد.
موافقت ترانزیت تجاری سازمان همکاری اقتصادی ECO
مجموعه‌ای از قوانین حمل و نقل کالا هستند که توسط کشورهای عضو به اجرا در می‌آیند. این قوانین در ابتدای امر در سال ۱۳۵۳ هجری شمسی توسط کشورهای ایران، پاکستان و ترکیه به تصویب رسید و در حال حاضر بیش از ده عضو دارد. مجموعه این قوانین توسط کشورهای پذیرنده آن و در مورد کالاهایی که به صورت جاده‌ای، ریلی، هوایی و دریایی ترانزیت می‌شوند اجرا می‌شود. تمامی کالایی که توسط کشورهای عضو وارد و یا خارج می‌شوند، مشمول هیچ‌گونه عوارض گمرکی نیستند و موسسه ضامن نیز عضو این کنوانسیون است که مسئول پرداخت تمامی حقوق و مالیات‌های گمرکی است.
همچنین کالاهایی که طبق این موافقت‌نامه صادر و یا وارد می‌شوند، مشمول بازرسی گمرکی نمی‌شوند؛ مگر در شرایط خاص و یا مشکوک. به منظور بازبینی و نظارت بر پیشرفت ترانزیت تجاری و در چارچوب این موافقت‌نامه، کمیته ترانزیت تجاری اکو حداقل سالی یک بار تشکیل می‌شود که در آن از هر کشور یک نماینده حضور دارد. کمیته ایجاد شده نه تنها بر اجرای قوانین نظارت دارد، بلکه در صورت بروز مشکل، آن را رفع و رجوع می‌کند.
حمل و نقل داخلی کالا
در حال حاضر قوانین حمل و نقل کالا در کشور کاربرد بسیاری دارد و بسیاری از صنایع و شرکت‌ها از سیستم حمل و نقل داخلی برای سرعت بخشیدن به امور جا به جای بار خود استفاده می‌کنند. قوانین داخلی حمل و نقل کالا این امکان را برای شرکت‌های باربری و رانندگان فراهم می‌کند تا بتوانند با خیال راحت‌تر مبادلات خود را انجام دهند و از سوی دیگر این اطمینان به صاحبان بار داده می‌شود که با خیال راحت طبق این قوانین مرسولات خود را به شرکت‌های حمل و نقل کالا بسپارند.
قوانین حمل و نقل داخلی کالا
قوانین حمل و نقل داخلی کالا به شرح زیر است:
- تمامی مرسولات نیاز به بارنامه دارند. بارنامه باید توسط شرکت حمل و نقل و صاحب کالا در چند نسخه تکمیل و به امضا برسد. در صورت بروز مشکل و طرح شکایت از سوی طرفین، بارنامه مورد بررسی قرار می‌گیرد.
- محل بارگیری کالا ممکن است گمرک، ایستگاه قطار، انبار یا هر جای دیگر باشد؛ اما تمام این مکان‌ها باید متعلق به شرکت حمل و نقل باشد و بارگیری در جایی که تحت تملک شرکت نیست، غیر قانونی است.
- تخلیه بار باید در محلی که متعلق به شرکت گیرنده است، انجام شود.
- انجام بارگیری باید طبق قوانین مرتبط با آن منطقه انجام شود.
- برخی از کالاها برای حمل و نقل نیاز به پروانه عبور دارند که باید دریافت شود.
- هزینه‌های مربوط به حمل و نقل به صورت توافقی و در بارنامه ثبت می‌شود و در صورتی که دو طرف بر سر این مبلغ به توافق نرسند، مبلغ بر اساس تعرفه‌های کلی محاسبه می‌شود.
- حق تمبر بارنامه توسط شرکت حمل و نقل پرداخت می‌شود.
- میزان کارمزد برای مناطق آزاد تجاری و مرزهای گمرکی، برای بارهای دولتی سه درصد و برای بارهای خصوصی چهار درصد از کل کرایه محاسبه می‌شود. این میزان کارمزد برای مناطق غیرتجاری و برای بارهای دولتی ۶ درصد و بارهای خصوصی ۷ درصد است. برای خرده بار نیز میزان کارمزد به ۹ درصد می‌رسد.
- هزینه پایانه‌های عمومی، حواله بارگیری و برگه‌های نوبت‌دهی توسط صاحب کامیون یا راننده پرداخت می‌شود.
- در صورتی که پس از صدور حواله بارگیری، صاحب بار نتواند کالا را برای ارسال آماده کند، به ازای هر ۱۲ ساعت که از زمان بارگیری بگذرد، مبلغی به عنوان حق توقف از او دریافت می‌شود. این قانون در مورد تخلیه بار نیز اجرا می‌شود.
- در صورتی که در مورد هر یک از این قوانین اختلاف نظر بین طرفین پیش بیاید، شرکت حمل و نقل و پایانه‌های کشور وارد عمل می‌شود و به حل اختلاف می‌پردازد.
قوانین حمل و نقل دریایی کالا
قوانین حمل و نقل دریایی کالا توسط کشورهای مختلف ممکن است متفاوت باشد؛ اما هرچه که باشد، باید بدانید که تمامی این قوانین برگرفته از قوانین بین‌المللی هستند. طبق این قوانین و بر اساس توافقات انجام شده، شرکت حمل و نقل موظف است با دریافت اجرت تعیین شده، کالا را در زمان تعیین شده به دست گیرنده برساند.
قوانین حمل و نقل کالا به صورت دریایی به شرح زیر است:
- تمامی مسئولیت‌های حمل و نقل دریایی کالا بر عهده شرکت حمل و نقل است و اگر هر خسارتی به کالا وارد شود یا کلاً نابود شود، باید خسارت وارد شده را به صاحب کالا بپردازد. مگر اینکه با ادله کافی خلاف آن را ثابت کند. البته قوانین ایران کمی متفاوت است و مسئولیت سلامت کالا به طور کامل بر عهده شرکت حمل و نقل نیست؛ مگر زمانی که کوتاهی شرکت، عامل خسارت بر کالا باشد.
- بسته‌بندی کالا باید توسط صاحب بار به درستی انجام شود. همچنین اطلاعات دقیق از نوع بار، ارزش، تعداد و زمان تحویل کالا را به شرکت اطلاع دهد. در غیر این صورت مسئولیت خسارت بر عهده صاحب کالا است.
- بیمه کالا توسط صاحب بار انجام می‌شود؛ مگر در مواردی خاص که شرکت حمل و نقل، بیمه آن را به عهده می‌گیرد.
- برای تضمین سلامت بار، صاحب بار می‌تواند مبلغی را به صورت سفته یا چک به عنوان ضمانت از شرکت حمل و نقل دریافت کند.
- صدور بارنامه، تضمین سلامت کالا، حمل و تحویل بار به عهده شرکت حمل و نقل است.
حمل و نقل هوایی کالا
یکی از ساده‌ترین و مطمئن‌ترین روش‌های ترانزیت کالا، حمل و نقل هوایی است. طبق قوانین حمل و نقل کالا به صورت هوایی، انواع کالای معمولی، فاسدشدنی، کالاهای با ارزش، بارهای خطرناک و مواردی از این دست را می‌توانید با استفاده از هواپیماهای باربری جا به جا کنید. حمل و نقل کالا به صورت هوایی به دو صورت انجام می‌شود:
- روش فریت: این روش مخصوص حمل و نقل کالاهای مسافران هواپیما است و توسط هواپیماهای مسافربری انجام می‌شود.
- روش کارگو: این روش حمل و نقل توسط هواپیماهای باربری با رعایت استانداردهای ایمنی کالا انجام می‌شود که بسیار مقرون به صرفه است. در این روش حمل و نقل کالا به صورت جمعی انجام می‌شود و تجار می‌توانند بارهای خود را به همراه سایر کالاهای دیگر ارسال کنند.
قوانین حمل و نقل هوایی کالا
قوانین حمل و نقل کالا به صورت هوایی به شرح زیر است:
- بارنامه باید توسط شرکت حمل و نقل تنظیم و طی سه سند به امضا و تأیید صاحب بار و حمل‌کننده برسد. بارنامه به همراه کالا، تحویل متصدی حمل و نقل می‌شود.
- در صورتی که تعداد بارها بیش از یک بسته باشد، متصدی می‌تواند از صاحب بار بخواهد برای هر یک از آن‌ها یک بارنامه تهیه کند.
- تمامی اطلاعات لازم در خصوص آدرس فرستنده و گیرنده، خصوصیات و ارزش کالا، نوع آن، نوع بسته‌بندی، تعداد بسته‌ها، هزینه‌های پرداخت شده و مواردی از این دست باید در بارنامه ذکر شود.
- در صورتی که اطلاعات نادرستی از بار یا محل تخلیه بار توسط صاحب بار وارد شده باشد که به خسارت منجر شود، مسئولیت خسارت بر عهده متصدی حمل و نقل نیست.
- در صورتی که شرکت متصدی خسارت یا مفقودی کالا را بپذیرد، یا اینکه مدت زمان ۷ روز از تحویل زمان تعیین شده برای تحویل کالا گذشته باشد و کالایی به گیرنده تحویل نشده باشد، صاحب کالا می‌تواند برای دریافت حق و حقوق خود اقدام کند.
قوانین حمل و نقل ریلی کالا
حمل و نقل ریلی یکی از قدیمی‌ترین روش‌های ترانزیت کالا است و قوانین حمل و نقل کالا به صورت ریلی هر یک الی دو سال یک بار مورد بازبینی و تصحیح قرار می‌گیرند. برای جا به جایی بار به این روش باید مجوزهای لازم از اداره راه و ترابری دریافت شود و وجود بارنامه نیز ضروری است.
قوانین حمل و نقل ریلی کالا به شرح زیر است:
- نرخ حمل و نقل ریلی کالا به صورت توافقی بین طرفین تعیین می‌شود و در صورت عدم توافق، مبلغ بر اساس تعرفه‌ها تعیین می‌شود.
- بارنامه برای هر یک از کالاها بر اساس قوانین و دستورالعمل‌های هیئت مدیره راه‌آهن تهیه می‌شود.
- شرکت‌های حمل و نقل با انعقاد بارنامه در قبال صاحبان کالا مسئولیت دارند. راه‌آهن مسئول سلامت بار است و در صورت بروز خسارت باید مبالغ آن را به صاحب بار پرداخت کند. مگر اینکه با دلایل کافی ثابت کند که خسارت وارد شده از طرف راه‌آهن نبوده است.
- هر واگن نیاز به یک بارنامه جداگانه دارد.
کلام پایانی
در این مطلب با کنوانسیون‌ها و قوانین بین‌المللی حمل و نقل کالا آشنا شدید. آشنایی با قوانین حمل و نقل کالا و مدارک مورد نیاز برای آن امری ضروری است؛ اما شما می‌توانید با دریافت مشاوره به راحتی و بدون مشکل به امر صادرات و واردات کالا بپردازید و بدون اینکه با مشکلی مواجه شوید، تمامی مراحل ترانزیت کالا را به درستی طی کنید و مدارک مورد نیاز آن را آماده کنید. گروه مشاوران کارمنتو با بهره‌گیری از کادری مجرب و حرفه‌ای تمامی اطلاعات و مشاوره‌های لازم در خصوص صادرات و واردات کالا را در اختیار شما قرار می‌دهند. در صورت نیاز به دریافت اطلاعات بیشتر و دریافت مشاوره با ما تماس بگیرید.
