تصرف عدوانی و انواع آن

مسائل حقوقی دارای پیچیدگی‌ها و ظرافت‌های فراوانی است که فهم آن‌ها برای هرکسی آسان نیست. یکی از بیشترین و مهمترین دعاوی حقوقی در دادگاه‌ها، به حوزه املاک مربوط می‌شود که تصرف عدوانی یکی از آن‌ها است که در این مقاله بیشتر به آن می‌پردازیم.

می‌توانید با مراجعه به بخش مشاوره حقوقی رایگان در اپلیکیشن کارمنتو با مشاورین و متخصصان این حوزه در ارتباط باشید.

تصرف عدوانی چیست؟

دعاوی تصرف به سه دسته تصرف عدوانی، دعوای مزاحمت و دعوای ممانعت از حق تقسیم می‌شوند. برابر با ماده ۱۵۸ قانون آیین دادرسی مدنی، تصرف عدوانی عبارت است از «ادعای متصرف سابق مبنی بر اینکه دیگری بدون رضایت او مال غیر منقول را از تصرف او خارج کرده است.» به طور مثال اگر فردی بدون رضایت مالک یا مستاجر، ملک او را تصرف کند، به این کار تصرف عدوانی گفته می‌شود.

برای طرح این دعوی سه رکن ضروری است:

تفاوت تصرف عدوانی و دعوای خلع ید

دعوای تصرف عدوانی و دعوای خلع ید با یکدیگر تفاوت‌هایی دارند که شامل موارد زیر هستند.

• دعوای تصرف عدوانی صرفا برای اموال غیرمنقول است اما دعوای خلع ید برای اموال منقول هم قابل طرح است. (اموال منقول به اموالی گفته می‌شود که قابل انتقال هستند؛ اما اموال غیرمنقول مانند خانه و زمین قابل انتقال نیستند).
• در دعوای تصرف عدوانی، تصرف باید مورد اثبات قرار بگیرد؛ یعنی ممکن است مستاجر از صاحبخانه به علت تصرف عدوانی شکایت کند. در دعوای خلع ید لازم است مالکیت فرد اثبات شود.
• دعوای تصرف عدوانی خارج از نوبت قابل رسیدگی است؛ اما در دعوای خلع ید نمی‌توان درخواست رسیدگی خارج از نوبت را داشت.
• در دعوای خلع ید، برای اجرا شدن حکم، صادر شدن حکم قطعی، ضروری است؛ اما در تصرف عدوانی می‌توان قبل از قطعیت حکم، آن را اجرا نمود؛ پس از صدور حکم رفع تصرف عدوانی، اجراییه صادر و رای اجرا می‌شود.
• دعاوی تصرف عدوانی غیر مالی است و هزینه دادرسی آن‌ها نیز غیر مالی است؛ اما هزینه دعوای خلع ید بر اساس قیمت ملک محاسبه خواهد شد.

انواع تصرف عدوانی

طبق قانون تصرف عدوانی به دو دسته حقوقی و کیفری تقسیم می‌شود.

تصرف عدوانی حقوقی و کیفری

تصرف عدوانی کیفری، اعلام جرم مالک علیه متصرف غیر قانونی است که در ماده ۶۹۰ قانون مجازات اسلامی، جرم شناخته می‌شود. تصرف عدوانی حقوقی، اقدام مالک یا سابق متصرف برای اثبات اولویت و سابقه خود در تصرف ملک محل اختلاف و درخواست رفع تصرف است. تصرف دعوای حقوقی و کیفری در دادگاه‌های متفاوتی قابل پیگیری است که در ادامه مفصل‌تر به آن می‌پردازیم.

دعوای تصرف عدوانی حقوقی

در دعوای تصرف عدوانی حقوقی، نیازی به اثبات مالکیت خواهان نیست و صرف اثبات تصرف سابق او کفایت می‌کند. در این دعوا خواهان در صورت طرح دعوای مالکیت، نمی‌تواند طرح دعوای تصرف عدوانی کند. در دعوای تصرف عدوانی حقوقی، صرفا رای به رفع تصرف داده می‌شود و برای متصرف مجازاتی صورت نمی‌گیرد.

دعوای تصرف عدوانی کیفری

هرکس بدون مجوز قانونی به وسیله صحنه سازی از قبیل پی‌کنی، دیوارکشی، تغییر حدفاصل و امحاء مرز، کرت بندی، نهرکشی، حفر چاه، غرس اشجار و زراعت و امثال آن به تهیه آثار تصرف در اراضی مزروعی اعم از کشت شده یا در آیش زراعی، جنگل‌ها و مراتع ملی شده، باغ‌ها و قلمستان ها، منابع آب، تاسیسات کشاورزی و دامداری و دامپروری و کشت و صنعتی و اراضی موات و بایر و سایر اراضی املاک متعلق به دولت و یک شرکتهای وابسته به دولت یا شهرداری‌ها یا اوقاف یا اشخاص حقیقی یا حقوقی به منظور تصرف و یا ذی حق معرفی کردن خود یا دیگری، مبادرت نموده یا اقدام به هرگونه تجاوز و تصرف عدوانی یا ایجاد مزاحمت یا ممانعت از حق نماید، به مجازات شلاق تا 74 ضربه محکوم می‌شود. دادگاه موظف است حسب مورد رفع تصرف عدوانی یا رفع مزاحمت یا ممانعت از حق نماید.

در این دعوا رکن معنوی جرم مسئله تاثیرگذاری است و باید مشخص شود که آیا متصرف از تعلق داشتن ملک به غیر، مطلع بوده یا سهوا اقدام به تصرف کرده است.

حکم تصرف عدوانی

بر اساس ماده ۶۹۰ قانون مجازات اسلامی، هرکس اقدام به هرگونه تصرف عدوانی یا ایجاد مزاحمت یا ممانعت از حق بکند، مجرم شناخته شده و به مجازات یک ماه تا یک سال حبس محکوم می‌شود.

تصرف عدوانی در ملک مشاع

مال مشاع به مالی گفته می‌شود که چند نفر مالک آن باشند و تصرف در ملک مشاع یکی از انواع دعاوی تصرف است. ممکن است شما و فردی دیگر به صورت شراکتی ملکی را خریده باشید و از ابتدا محدوده استفاده را تعیین کرده باشید؛ اما شریک شما از حد خود تجاوز کرده و سهم شما را تصرف می‌کند؛ در این صورت تصرف عدوانی رخ داده و شما می‌توانید پیگیری قانونی داشته باشید.

تصرف عدوانی پارکینگ

یکی از دعواهای تصرف رایج، دعوا بر سر پارکینگ ساختمان‌ها است. در اکثر موارد مالک، برخلاف میل مستاجر، قسمتی از پارکینگ را تصرف کرده و از آن استفاده می‌کند. اگر در قرارداد، پارکینگ جزو موارد اجاره ذکر شده باشد، مستاجر می‌تواند اقدام به دادخواست کند.

تصرف عدوانی مستاجر

یکی از رایج‌ترین مسائلی که در تصرف عدوانی رخ می‌دهد، نارضایتی مستاجرین از تصرفات صاحبخانه در ملک است و ممکن است تصرف در بخش‌های مختلف ملک صورت بگیرد. اگر مالک بدون رضایت مستاجر، ملک را تصرف کند، مستاجر می‌تواند علیه مالک طرح دعوای تصرف عدوانی کند.

مراحل شکایت تصرف عدوانی

همانطور که پیش‌تر اشاره کردیم، تصرف عدوانی از نظر حقوقی و کیفری قابل پیگیری است.

• از نظر حقوقی: ابتدا مدعی باید با ارسال اظهارنامه درخواست رفع تصرف را از متصرف داشته باشد. اگر متصرف اقدام به رفع تصرف نکرد، فرد باید با تقدیم دادخواست به دادگاه محل وقوع ملک، دعوی تصرف عدوانی را مطرح کند. دادگاه با تشکیل جلسه و دعوت از طرفین برای رسیدگی، در صورتی که مسئله با توافق حل نشود، از اداره ثبت استعلام می‌گیرد؛ در نهایت اگر مشکلات حقوقی مانند معارض برای ملک وجود نداشته باشد، حکم به رفع تصرف عدوانی می‌دهد. این حکم قابل تجدید نظرخواهی است و پس از قطعیت آن، لازم اجرا است.
• از نظر کیفری: شاکی می‌تواند از طریق دادسرا، درخواست رفع تصرف را داشته باشد. دادسرا با اجرای پرونده توسط بازپرس یا دادیار، به موضوع رسیدگی می‌کند. بازپرس یا دادیار در جریان رسیدگی، طرف مقابل را احضار کرده و در صورت محرز شدن جرم، برای متهم قرار کفالت یا وثیقه صادر می‌کند. پرونده با صدور کیفرخواست به دادگاه کیفری ارجاع داده می‌شود و دادگاه مربوط، وقت رسیدگی را تعیین کرده و طرفین دعوا را احضار می‌کند. اگر بین طرفین سازش صورت نگیرد و دلایل پرونده کافی باشد، حکم به صدور محکومیت علیه متصرف می‌دهد. این حکم نیز قابل تجدید نظرخواهی است و پس از قطعیت، حکم صادره توسط اجرای احکام کیفری قابل اجرا است.

 لازم به ذکر است به علت اینکه تصرف عدوانی فقط برای اموال غیرمنقول صورت می‌گیرد طرح دعوی حتما باید در دادگاه شهری باشد که ملک در آن واقع شده است.

تصویر زیر نمونه‌ای از طرح شکواییه دعوای تصرف عدوانی است.

مجازات تصرف عدوانی مجدد

تصرف عدوانی مجدد به این معناست که افرادی که قبلا اقدام به تصرف عدوانی کرده‌اند، دوباره  این عمل را تکرار کنند؛ در این صورت تشدید مجازات به علت تکرار جرم شامل این افراد می‌شود. قانونگذار قاعده تکرار جرم را در خصوص تصرف عدوانی به صراحت بیان کرده است.

برخلاف سایر جرایم که به طور کلی مطرح می‌شود که اگر کسی اقدام به تکرار جرم کند، مجازاتش تشدید می‌شود، بر اساس ماده 693 قانون مجازات اسلامی، اگر تصرف عدوانی تکرار شود، علاوه بر صدور قرار بازداشت موقت برای مرتکب، مجازات ۶ ماه تا 3 سال حبس در انتظار او خواهد بود.

کارمنتو، همراه شما در حل مسائل حقوقی

در این مقاله به بررسی دعای تصرف عدوانی پرداختیم. با توجه به پیچیده بودن مسائل حقوقی و نزدیک بودن مفاهیم آن، بهتر است هنگام طرح دعوی با یک مشاور آگاه و خبره مشورت شود تا طرح دعوای اشتباه صورت نگیرد؛ مثلا ممکن است دعوا مربوط به تخلیه ید باشد و دعوای تصرف عدوانی مطرح شود؛ در این صورت روند پیگیری پرونده دچار مشکل می‌شود. مجموعه کارمنتو با داشتن مشاوران متخصص و خبره می‌تواند در حل مسائل حقوقی در کنار شما باشد. شما می‌توانید به صورت تلفنی و آنلاین با مشاوران کارمنتو در ارتباط باشید و با صرفه‌جویی در وقت و هزینه، مسائل حقوقی خود را حل کنید.