اولین تصوری که از عبارت «خیانت در امانت» به ذهن خیلی از ما می‌آید، دعواهای حقوقی و پیمان‌شکنی افراد درمورد مال و اموال یک‌دیگر است. خیانت می‌تواند اسناد و مدارک مهم و حتی گاهی خانه‌ها و املاک افراد را از دستشان دربیاورد. این عبارت حقوقی، معنایی بسیار گسترده دارد که با شناختن این معنای، در دعاوی حقوقی دست بازتری داریم و با احتمال بیشتری حق و حقوق خودمان را پس بگیریم. در قانون جزای اسلامی که قانون قضایی کشور ما هم از روی آن نوشته شده، خیانت در امانت بیشتر در حوزه مالی و متوجه به اموال انجام می‌شود و قابل پیگیری است. با شکایت و اثبات خیانت، می‌توان مال و اموال را پس گرفت یا فرد خائن را محاکمه کرد. در این مطلب می‌خواهیم این مفهوم را برای شما شرح بدهیم و حالت‌های مختلف آن را بشناسیم، ارکان این جرم را از نزدیک بشناسیم و همچنین بفهمیم برای اثبات خیانت یک فرد در امانت، شاکی به چه مدارکی نیاز دارد. اگر درمورد این مفهوم سوالی دارید یا در حال پیگری قضایی یک اتفاق مرتبط هستید، حتما این راهنمای کوتاه ولی کاربردی را تا انتها بخوانید.
می‌توانید با مراجعه به بخش مشاوره حقوقی در اپلیکیشن کارمنتو با مشاورین و متخصصان این حوزه در ارتباط باشید.
خیانت در امانت چیست؟
به زبان ساده، خیانت به معنای شکستن یک عهد و بی‌وفایی به آن است و معنای امانت را هم که همه ما می‌دانیم. خیانت در امانت یعنی بی‌عهدی و نقض پیمان کسی، نسبت به یک مال (یا هر چیز) ارزشمند که پیش او به امانت گذاشته شده است. وقتی نگهدارنده امانت در نگهداری آن کوتاهی کند، از آن استفاده کند یا آن را به صورت غیر قابل بازگشتی از بین ببرد، در آن خیانت کرده است. حالا بیایید بخشی از قانون مجازات اسلامی را درمورد این مفهوم بخوانیم و از نظر قانونی هم با این مفهوم آشنا شویم:
ماده 674 قانون مجازات اسلامی در این مورد می‌گوید: هر وقت که اموال منقول یا غیرمنقول یا مواردی مثل چک، سفته، قبض و… به عنوان امانت یا رهن (برای وکالت یا کارهای دیگر) به صورت بااجرت یا بیاجرت به فردی داده شود، و قرار باشد که این موارد مسترد شوند یا به مصرف خاصی برسند، در صورتی که شخص امانت‌دار آن‌ها را به ضرر مالکین یا متصرفین آن‌ها استفاده یا تصاحب یا تلف یا مفقود کند، خیانت (در امانت) صورت گرفته و فرد مجرم به حبس از 6 ماه تا 3 سال محکوم خواهد شد.
در بسیاری از قراردادهای قانونی یا وکالتنامهها شما دو واژه «معیر» و «عاریه‌گیرنده» را می‌بینید. معمولا امانت با پیمانی به عنوان «عقد عاریه» به امانت‌دار داده می‌شود. در این پیمان شرط این است که با اجازه یکی از طرفین، طرف دیگر از اموال او به صورت مجانی محافظت میکند و حتی از آن منفعت می‌برد.
بیشتر بدانیم: صفر تا صد گرفتن حکم تخلیه مسکونی و تجاری
قانون ایران درمورد خیانت در امانت چه می‌گوید؟
بیایید این مفهوم را در قوانین مختلف ایران بررسی کنیم تا بتوانیم با جزئیات بیشتری آن را بشناسیم.
خیانت در امانت در قانون تجارت: در ارتباطات ِ کاری و ماموریتمحور، اگر دلال یا واسطه برخلاف وظیفه خودش نسبت به ماموریتدهنده، «به نفع طرف دیگر» اقدام کند یا بر خلاف عرف تجاری محل، از طرفین پول (یا وعده پول) را قبول کند، برای خیانت در امانتش محکوم شناخته شده و محاکمه خواهد شد. علوه بر اینها درصورتی که حق‌العمل بیشتر یا کمتر از قیمت فروش به حساب آمر محسوب کند،یا مدیر تصفیه در حین تصدی به امور تاجر ورشکسته، وجهی را هدر داده باشد، این افراد هم خائن در امانت محسوب میشوند.
خیانت در امانت در قانون تصدیق انحصار وراثت: هر وقت که متصرفین مال متعلق به اشخاص مجهول‌الوارث بعد از گذشتن مدت معینی (با توجه به ماده 6 یعنی 10 سال از تاریخ فوت برای اموال منقول و وجه نقد و 20 سال از تاریخ فوت برای اموال غیرمنقول) مال را مطابق تبصره به دولت تسلیم نکند، خائن در امانت محسوب می‌شود. اگر این متصرفین اشخاص حقوقی باشند هم، باید مقررات تبصره ماده 6 را اجرا کنند.
خیانت در امانت در قانون ثبت اسناد و املاک: هرگاه نسبت به املاک وقف و حبس، متولی یا نماینده اوقافی (که موظف به دادن عرض حال و تعقیب دعوا و حفظ حقوق است) در اثر تبانی به وظایفش عمل نکند، خائن در امانت محسوب می‌شود.
بیشتر بخوانیم: وصول چک برگشتی چند رورش دارد؟
ارکان جرم خیانت در امانت
برای اینکه از نظر قانون، یک عمل مجرمانه محسوب شود باید سه رکن اصلی داشته باشد: مادی، معنوی و قانونی. این سه رکن را درمورد خیانت و خائنین به امانت بشناسیم:
- رکن مادی: رکن مادی خیانت یعنی اعمال تصاحب، اتلاف، استعمال و یا مفقود کردن مال مورد امانت. درواقع باید بین ضرری که به مال وارد شده و اعمال امانتگیرنده، رابطه وجود داشته باشد. یعنی انجام یا ترک یک کار از سوی امین، باعث شده باشد که به مال خسارت وارد شود.
- رکن معنوی: وقتی به صورت عام یا خاص سو نیتی برای تصاحب، استعمال یا اتلاف و مفقود کردن مال (به صورت عمدی و آگاهانه) وجود داشته باشد، در امانت خیانت رخ داده است.
- رکن قانونی: وقتی عمل خیانت طبق مواد قانونی مصداق ماده 674 قانون مجازات اسلامی باشد، این عمل جرم تلقی می‌شود. بیایید پند مورد از مصادیق عمل مجرمانه خیانت را بشناسیم: وقتی مال امانی ارزش مالی داشته باشد یا ابزار کسب مال باشد، وقتی مال امانی حتما توسط مالک یا نماینده قانونی او به امین سپرده شده باشد، یا مال امانی از روشهای قانونی و با شرط بازگشت به امین سپرده شده باشد.
بیشتر بخوانیم: نکات کلیدی که باید در مورد خرید و فروش ملک بدانیم
حالت های مختلف جرم خیانت در امانت
- سوء استفاده از ضعف نفس اشخاص: وقتی با سوء استفاده از ضعف یا هوی و هوس یک شخص، به ضرر او سند یا نوشته تنظیم شود و به صورت تجاری و غیرتجاری مال او به دیگری تحصیل شود، خیانت صورت گرفته است.
- سوء استفاده از مهر و امضا: هروقت از مهر و امضایی که به کسی سپرده شده (یا از طریق دیگری به دست آورده) سوء استفاده صورت بگیرد، خیانت صورت گرفته و یک تا سه سال حبس به همراه خواهد داشت.
- خیانت مستخدمین دولت در اموال و اسناد دولتی: وقتی کارمندان و کارکنان ادارات، سازمانها یا شوراها و شهرداریها و… از طریق سهام، اسناد، اوراق بهادار یا سایر اموال متعلق به سازمانها استفاده غیرمجاز صورت بگیرد خیانت رخ داده و مجازات آن جبران خسارت، پرداخت اجرت‌المثل، شلاق (تا 74 ضربه) و جزای نقدی محکوم خواهند شد.
- حکم خیانت در امانت همسر: در رابطه زناشویی، هر یک از طرفین می‌تواند نسبت به اموال دیگری امین دانسته شود و اگر به آن مال تعدی کند (مثلا بدون اجازه استفاده کند) یا آن را از بین ببرد و منتقل کند، عمل مجرمانه خیانت را مرتکب شده است و تحت تعقیب قرار می‌گیرد.
ماده 673 قانون مجازات اسلامی راجع به خیانت در امانت
ماده 673 مفهومی مانند مادهد 674 دارد و خائنین به امانت را مشخص میکند. در این ماده مشخص شده که هرکس از سفید مهر یا سفید امضایی که به او سپرده شده (یا به شکل دیگری به دست آورده) سوء استفاده کند، به یک تا سه سال حبس محکوم خواهد شد.
مدارک لازم جهت اثبات خیانت در امانت
برای این که جرم خیانت را اثبات کنیم، باید مدارک محکمه‌پسندی داشته باشیم که حقانیت ما را به قاضی نشان می‌دهند. این مدارک عبارت‌اند از:
- رسید امانی اموال تحت مالکیت (که درخواست استرداد آن را از سوی امین داریم)
- تنظیم شکایت خیانت و اظهارنامه آن و مراجعه به دادسرای محل زندگی برای شروع پرونده
- شاهدانی که برای اثبات جرم نیاز داریم
- مدارک و مستنداتی که قاضی یا کارمندان دادگاه در ادامه روند پرونده از ما می‌خواهد
ممکن است برای شما هم این سوال پیش بیاید که برای اثبات جرم خیانت، نیاز به وکیل داریم یا خیر؟ به صورت کلی، در تمام فرایندهای حقوقی و قانونی شما نیاز دارید فردی در کنارتان باشد که پیچ و خم قانون را بشناسد و کار شما را صحیح‌تر و سریعتر جلو ببرد. وکلای پایه یک دادگستری، به دلیل تجربه و سابقه کارشان در حوزه پرونده‌های خیانت، می‌توانند مدارک مورد نیاز را در کمترین زمان ممکن جمع کنند و طرح دعوی را در مسیری درست قرار بدهند. به صورت کلی، شاید بتوانیم بگوییم که برای طرح دعوی خیانت لزومی به داشتن وکیل ندارید اما با وکیل، احتمال رسیدن شما به مالتان خیلی خیلی بیشتر خواهد شد.
بیشتر بدانیم: فروش مال غیر چیست و چه مجازاتی دارد؟
مجازات عدم اثبات خیانت در امانت
حالا که همه راه‌های قانونی برای اثبات خیانت را شناختیم و با انواع آن هم آشنا شدیم، بد نیست بدانیم که اگر طرح دعوی خیانت به نتیجه نرسید مجازات فردی که ادعا کرده چه چیزی خواهد بود؟ اثبات نشدن این موضوع یعنی مصداق بارز جرم افترا. در سالهای پیش، زندان و شلاق در انتظار کسی بود که جرم خیانت در امانت را اثبات نکند، اما امروز مطابق بند ج ماده 1 قانون کاهش مجازات حبس تعزیری، این جزا نقدی است (نقدی درجه شش). این یعنی وقتی کسی شکایت خیانت در امانت کند و نتواند با استفاده از ادله و مدارک این شکایت را به نتیجه برساند، باید با جزای نقدی درجه شش دو میلیون تا هشت میلوین تومان جزای نقدی بپردازد. یکی از مزایای گرفتن وکیل و مشاوره دقیق قانونی در مراحل ثبت شکایت، این است که با پیشبینی تخصصی آن‌ها می‌توانید همه مدارک مورد نیاز را جمع‌آوری کنید و احتمال عدم اثبات را به حداقل برسانید.
