یکی از مشکلات حقوقی مبایعه‌نامه‌ها که ممکن است طرفین معامله دچار آن شوند، این است که طرفین معامله هنگام امضای قرارداد، به تمامی بند‌های آن توجه ندارند و بدون خواندن کل مفاد قرارداد، آن را امضا می‌کنند. این در حالی است که که همۀ این بندها شامل اطلاعاتی هستند که اگر طرفین قرارداد دچار زیان و ضرر در معامله شوند، با استناد به این بندها حقوق آن‌ها بازگردانده خواهد شد. در ادامه قصد داریم که به توضیح خیار غبن و تدلیس پرداخته و نکات حقوقی آن‌ها را بیان کنیم. با کارمنتو همراه باشید.
در یک تعریف کلی، خیار به معنای اختیار داشتن است. در مباحث حقوقی به اختیاری که فرد برای بر هم زدن معامله دارد خیار گفته می‌شود. به این معنی که در هر قرارداد، طرفین معامله بر اساس مفاد قرارداد، اختیاراتی برای فسخ قرارداد دارند و می‌توانند طبق توافقات انجام شده با توجه به اختیاراتشان معامله را بر هم زنند.
می‌توانید با مراجعه به بخش خدمات مشاوره حقوقی آنلاین در وب سایت و یا اپلیکیشن کارمنتو با مشاورین و متخصصان این حوزه در ارتباط باشید.
انواع خیارات
در ماده ۳۹۶ قانون مدنی ۱۰ نوع خیار ذکر شده و خیار غبن یکی از ۱۰ نوع خیار گفته شده در قانون است. انواع خیاراتی که در قانون مدنی ذکر شده شامل موارد زیر می‌شود:
- خیار مجلس به این معنی است که اختیار بر هم زدن معامله تا زمانی که هر دو طرف معامله در مجلس حضور دارند، برای طرفین امکان‌پذیر است.
- خیار حیوان، در داد و ستد حیوانات، امکان بر هم زدن معامله تا سه روز را برای طرفین معامله فراهم می‌کند.
- خیار شرط، با ایجاد کردن یک شرط در مفاد قرارداد، اختیار فسخ قرارداد را بر اساس آن شرط به طرفین می‌دهد.
- خیار تأخیر ثمن، اختیار بر هم زدن معامله را، در صورت عدم پرداخت وجه توافق شده در قرارداد ظرف سه روز از تاریخ خرید و فروش، به طرفین معامله می‌دهد.
- خیار رؤیت و تخلف وصف، اختیار بر هم زدن قرارداد را به فردی می‌دهد که مالی را ندیده و بر اساس اطلاعاتی که به او داده شده، قرارداد را امضا کرده و پس از دریافت مال، کالا یا واحد مسکونی، می‌بیند که مطابق با شرایط ارائه‌شده نیست.
- خیار عیب، اختیار فسخ معامله را، به دلیل ایرادی که در کالای مبادله‌شده وجود دارد، به طرفین می‌دهد. در معاملات ملکی این مورد در خصوص واحدهای مسکونی ذکر می‌شود.
- خیار تدلیس، امکان فسخ قرارداد و معامله را، برای طرفی که ادعای فریب خوردن کند، ایجاد می‌کند.
- خیار تبعض صفقه، این اختیار برای خریدار مال زمانی ایجاد می‌شود که از بخشی از مال آگاهی دارد و از بخش دیگر آگاهی ندارد. در این صورت اختیار بر هم زدن معامله را، بر اساس ایراد آن بخش که اطلاع نداشته، دارد.
- خیار تخلف شرط، به این معنی است که یکی از طرفین قرارداد، بر اساس شروط ذکر شده در مفاد قرارداد عمل نکند، یا شرطی را، از شروط ذکرشده در قرارداد، اجرا نکند.
خیار غبن به چه معناست؟
غبن در لغت به معنای ضرر و زیان رساندن، فریب دادن و یا گول زدن می‌باشد. در حقوق وقتی از غبن حرف می زنیم به معنای آن است که یکی از دو طرف معامله، دچار ضرر و زیان شده و در معامله فریب خورده است. به زبان ساده تر به معنای این است که معامله به معنای غیر واقعی باشد. بنابراین اگر هر یک از دو طرف معامله درباره ارزش واقعی مال مورد معامله فریب بخورد می تواند از خیار غبن استفاده کند و معامله را فسخ کند.
به زبان ساده‌تر، خیار غبن به این معناست که اگر کسی مالی را به قیمت غیر واقعی معامله کند، طبق قانون می تواند به دادگاه دادخواست بدهد و در خواست فسخ معامله را کند. اما برای این که بتوان بر این اساس معامله را فسخ کرد باید چند شرط وجود داشته باشد که در ادامه بیان می کنیم. با کارمنتو همراه باشید.
شرایط اعمال خیار غبن
معامله باید یک معامله معوض باشد مثل قرارداد خرید و فروش یا عقد اجاره، زیرا تنها در معاملات معوض است که دو چیز با هم مبادله می شوند و یکی ممکن است دیگری را فریب بدهد نه در معاملات غیر معوض. کسی که فریب خورده است، نباید در حین معامله از قیمت عادلانه خبر داشته باشد، در صورتی که خبر داشته باشد حق فسخ ندارد. غبن باید فاحش باشد. یعنی فریب باید واضح باشد و نباید به صورتی باشد که بتوان از آن چشم پوشی کرد.
خیار تدلیس به چه معناست؟
تدلیس در اصطلاح حقوقی عبارت است از عملیاتی که موجب فریب طرف معامله شود. به عبارت دیگر به معنای پوشاندن عیبی در مال یا نشان دادن یک صفت یا امتیاز غیر واقعی در مال است. همچنین بر اساس ماده ۴۳۸ قانون مدنی، تدلیس عبارت است از عملیاتی که موجب فریب طرف معامله شود. به عبارت دیگر، تدلیس نمایاندن صفت کمالی است که وجود ندارد یا پنهان کردن نقصی که در مال موجود است.
البته گفتنی است که تدلیس فقط در صورتی که توسط طرف دیگر معامله انجام شده باشد، موجب فسخ است. پس خیار تدلیس فقط در مورد عین خارجی وجود دارد و در بیع کلی تدلیس نیست. همچنین نکته ای که در این خیار تدلیس وجود دارد این است که اگر طرف معامله با شخص ثالثی برای تدلیس تبانی کرده باشد، فریب خورده و حق فسخ دارد، اما اگر تدلیس شخص ثالث بدون تبانی باشد فریب خورده می‌تواند برای جبران خسارت به تدلیس کننده رجوع کند، اما نمی‌تواند قرارداد را بهم بزند.
شرایط تحقق خیار تدلیس
برای تحقق خیار تدلیس باید یک وصف که در مال وجود ندارد به آن نسبت داده شود، در واقع اعطای امتیاز به مال در حالی که آن امتیاز در مال وجود ندارد. فریب دادن دومین عنصری است که برای تحقق خیار تدلیس لازم است. وقتی کسی که یک صفت را به مالی نسبت می دهد و قصدش فریب دادن دیگری است، باعث بوجود آمدن خیار تدلیس است. بنابراین برای اینکه خیار تدلیس ایجاد شود، باید هم یک صفت کمال به کالا داده شود در حالی که کالا فاقد آن است و باید این کار با نیت فریب باشد.
سخن پایانی
در این مطلب، انواع خیارات را معرفی کرده و خیار غبن و تدلیس را توضیح دادیم و نکات پیرامون آن‌ها را بیان کردیم. حال در صورتی که در حوزه خیار غبن و تدلیس، به ابهام و یا سوالی برخوردید، بهتر است که با مشاورین و متخصصین آن در اپلیکیشن ویا وبسایت کارمنتو همراه شوید.
