فرار مالیاتی از جمله جرایمی میباشد که انجام آن رایج بوده و در بین افراد حقیقی و حقوقی و شرکتهای مختلف قابل اثبات است. دولت میتواند افرادی که از پرداخت مالیات سر باز میزنند و به عبارتی فرار مالیاتی انجام میدهند را تحت پیگرد قانونی قرار داده و به جرم فرار مالیاتی، آنها را محکوم به پرداخت جریمه فرار مالیاتی کند. در واقع پرداخت مالیات یکی از اصول مهم شهروندی میباشد که افراد باید نرخ تصویب‌شده توسط اداره مالیات را به صورت منظم و در زمان مقرر پرداخت نمایند. در غیر این صورت جرم فرار مالیاتی را انجام داده و باید علاوه بر پرداخت مالیات، جریمه آن را نیز پرداخت کند. در ادامه این مطلب به تعریف فرار مالیاتی و انواع آن، جرایم فرار مالیاتی و عواقب فرار مالیاتی خواهیم پرداخت.
خدمات مشاوره مالیاتی کارمنتو، آماده ارائه خدمت به شما عزیزان است.
فرار مالیاتی چیست؟
به تلاش قانونی و غیرقانونی هر کسب و کاری، برای خودداری از پرداخت مالیات مصوب و یا پرداخت کمتر از میزان مقرر، فرار مالیاتی گفته میشود. فرار مالیاتی یا به اصطلاح فرار از مالیات، به تمام اقداماتی که افراد برای پرداخت کمتر مبلغ مالیات تعیین شده انجام میدهند، اطلاق میشود.
یکی از مهمترین موارد قانونی در شناخت جرایم فرار مالیاتی، مربوط به ماده ۱۹۹ و ۲۰۰ قانون مالیات‌های مستقیم است که بر این اساس: « هر شخص حقیقی یا حقوقی که به موجب مقررات این قانون، مکلف به کسر و ایصال مالیات مؤدیان دیگر است، در صورت تخلف از انجام وظایف مقرره، علاوه‌بر مسئولیت تضامنی که با مؤدی در پرداخت مالیات خواهد داشت، مشمول جریمه‌ای معادل ۲۰ درصد مالیات پرداخت نشده خواهد بود.» بر اساس تبصره یک ماده ۱۹۹ قانون اساسی، حتی برای متخلفان دولتی نیز مجازات جرم مالیاتی پیش‌بینی‌شده و آمده است: «در مواردی که مکلفین به کسر مالیات، وزارتخانه، شرکت یا مؤسسه دولتی یا شهرداری باشد، مسئولین امر، مشمول مجازات مقرر طبق قانون تخلفات اداری خواهند بود.»
لازم به ذکر است که در بسیاری از کشورها، به دلیل افزایش نرخهای مالیاتی، افراد زیادی مرتکب فرار مالیاتی شده و از پرداخت مالیات خود سر باز میزنند. بالارفتن نرخهای مالیاتی از سوی دیگر نیز باعث کاهش انواع مختلف سرمایهگذاریها شده و سبب میشود تا بسیاری از افراد به منظور نپرداختن مالیات زیاد و یا پرداخت مالیات کمتر، سرمایههای خود را در حوزههای مختلف دیگری سرمایهگذاری کنند. با توجه به تمام موارد گفته شده، دولتها و ادارات امور مالیاتی نیز باید برای وضع مالیات مناسب، تمام تلاش خود را به کار گرفته و همواره سعی داشته باشند تا مبالغ منطقی را برای مالیات در نظر بگیرند.
انواع فرار مالیاتی
به زبان سادهتر به انواع روشهایی که افراد برای نپرداختن مالیات و یا پرداخت آن به صورت ناقص انجام میدهند، فرار مالیاتی گفته میشود. فرار مالیاتی به روشهای مختلف و گوناگونی انجام میشود که در ادامه به معرفی و توضیح درباره هر یک میپردازیم.
بر اساس قانون مربوط به امور مالیاتی، اگر فردی خطاهای زیر را مرتکب شود، فرار مالیاتی انجام داده و جرایم فرار مالیاتی شامل حال او خواهد شد.
- اگر فرد و یا شرکتی ترازنامه، حساب سود و زیان یا دفاتر اسناد و مدارکی که برای تشخیص مالیات، ملاک هستند را برخلاف حقیقت تنظیم کند، فرار از مالیات انجام داده است.
- اگر برای سه سال متوالی، اظهارنامه مالیاتی و ترازنامه و حساب سود و زیان ارائه نکند.
- اگر فرد و یا شرکتی فعالیت اقتصادی و درآمد خود را مخفی کند و بیان آن را به تعویق بیندازد، فرار از مالیات انجام داده است.
- اگر مانع از آن شود که مأموران مالیاتی که به عنوان بازرس مالیاتی مکلف به انجام این امور هستند، به اطلاعات مالیاتی و اقتصادی او یا اشخاص ثالث دسترسی داشته باشند.
- اگر مأمور وصول یا کسر مالیات پرداخت کنندگان دیگر باشد و این وظیفه را در مواعد مقرر قانونی انجام ندهد.
- اگر معاملات و قراردادهای خود را به نام دیگران تنظیم کند یا معاملات و قراردادهای اشخاصی که موظف به پرداخت مالیات هستند را برخلاف واقع، به نام خود تنظیم نماید.
- اگر از کارت بازرگانی اشخاص دیگر برای انجام امور مربوط به خود و یا شرکت خود استفاده نماید، فرار مالیاتی انجام داده است.
- اگر فعالیتهای خود را جعل نموده و فعالیتهای خود را طوری تنظیم نماید که گویا مشمول معافیت مالیاتی بوده است.
بیشتر بخوانید : مالیات بر درآمد اتفاقی چیست؟
دلایل فرار از مالیات در ایران
فرار مالیاتی که توسط افراد و یا شرکتهای به خصوصی انجام میگیرد، باعث جلوگیری از پیشرفت کشور و فعالیتهای دولت شده و همچنین باعث کسری بودجه خواهد شد. بنابراین، باید همواره سعی شود تا انواع روشهای فرار مالیاتی ریشه‌کن شده و یا به حداقل برسد تا شاهد پیشرفت جامعه و کشور باشیم.
در کشور ما ایران، سالانه مقادیر هنگفتی تحت عنوان فرار مالیاتی، از دست رفته و باعث تورم اقتصادی و کسری بودجه میشود. میزان فرار مالیاتی در سال جاری بین 40 الی 100 هزار میلیارد تومان میباشد که بر اساس آمارگیری مراکز پژوهشی، انجام شده است. اما بر اساس همین آمارگیریها مشخص شده که حدود 150 هزار میلیارد تومان از فرارهای مالیاتی در حوزه اقتصاد رخ داده که جلوگیری از این فرارهای مالیاتی میتواند کسری بودجه دولت را به صفر رسانده و باعث رونق اقتصادی در داخل کشور شود.
دلایل بسیاری باعث میشود تا در ایران فرار مالیاتی اتفاق بیفتد؛ اما از جمله مهمترین این عوامل، استفاده از کارتهای بازرگانی دیگران، صدور فاکتورهای صوری و دو دفتره بودن، حسابهای اجارهای، دستگا‌ههای پوز بیهویت، قاچاق کالا، عدم اعلام سود واقعی، فعالیتهای پنهان اقتصادی، دور زدن قانون، کتمان و عدم ارائه اطلاعات شغلی و ممیز محور بودن سازمان مالیات میباشد. البته میتوان گفت، اصلیترین و شایعترین مانع در جلوگیری از فرار مالیاتی، ممیز محوری بودن سازمان امور مالیاتی میباشد. فرار مالیاتی در ایران، دربین سال‌های ۱۳۵۷تا ۱۳۹۷، سهم 11 درصدی از تولید ناخالص ملی داشته است. ارقام مختلفی برای فرار مالیاتی از ۲۵ تا ۱۰۰ هزار میلیارد تومان در سال ۱۳۹۸ ذکر شده است؛ اما مطالعات و بررسیهای انجام شده نشان میدهد که رقمی بالاتر از این مقدار فرار مالیاتی وجود دارد. همچنین در سال‌های اخیر، نسبتِ مالیات به تولید ناخالص داخلی در ایران، حدود ۷ درصد بوده است. این درحالی است که متوسط تلاش مالیاتی در میانگین جهانی معادل ۱۴ درصد (دو برابر ایران) و در اروپا و آسیا معادل ۱۹ درصد (۲.۷ برابر ایران) است.
اکثر گروه‌هایی که در ایران فرار مالیاتی انجام میدهند عبارت‌اند از:
پزشکان
وکلا
ثروتمندان
مالکان مسکن‌های خالی از سکنه
فرار از مالیات چه عواقبی دارد؟
همان طور که گفته شد، فرار مالیاتی از جمله جرایمی است که بسیاری از افراد و شرکتها به روشهای مختلف قانونی و غیرقانونی مرتکب میشوند. فرار از مالیات در سراسر جهان و در تمام کشورها جرم بوده و فرد خاطی نیز مشمول پرداخت جزای نقدی و یا اِعمال حکم میباشد. فرار مالیاتی عواقب و پیامدهای ناگوار بسیار زیادی دارد که برای افراد و شرکتهای مختلف، متفاوت میباشد و هر فرد با توجه به میزان مالیات و میزان فرار مالیاتی موظف است تا حکم صادره را عملی کرده و جریمه مورد نظر را انجام دهد. از مهمترین عواقب فرار مالیاتی میتوان به مجازات حبس ابد، پرداخت جریمههای درصدی، منع از انجام برخی فعالیتهای اقتصادی مانند صدور چک و سفته و سایر موارد مشابه اشاره کرد که در ادامه مطلب به هر یک از عواقب ذکر شده، پرداخته خواهد شد.
/
بیشتر بخوانید : مالیات بر درآمد حقوق چیست؟
انواع جرایم فرار مالیاتی
فرار مالیاتی از جمله جرایمی میباشد که هر فردی و در هر صنفی میتواند مرتکب آن شود و با پرداخت نکردن و یا کم پرداخت کردن مالیات خود، ملزم به پرداخت جریمه فرار مالیاتی شود. همان گونه که گفته شد، در ایران برخی از افراد مانند وکلا و پزشکان به دلایل مختلف از پرداخت مالیات فرار میکنند. بنابراین در ادامه به جرایم فرار مالیاتی انواع کسب و کارها خواهیم پرداخت.
جریمه فرار مالیاتی وکلا
جریمه فرار مالیاتی وکلا از جمله موارد فرار مالیاتی اشخاص میباشد که اغلب به صورت جریمه نقدی و یا جزای نقدی اعمال میشود. این دو نوع جریمه فرار مالیاتی تفاوتهایی از یکدیگر دارند. اگرچه جریمه مالیاتی، پرداخت مبلغی به دولت است؛ اما با جریمه نقدی یکسان نمی‌باشد و جریمه مالیاتی یا «غرامت مالی» به تناسب جرایم مالی (تقصیرات مربوط به قوانین مالیاتی) تعیین میشود. با گرفتن غرامت از متجاوز، دو هدف به سرانجام می‌رسد: اول وصول حق دولت و دوم صیانت از مصالح مربوط به قوانین مالیاتی و رفع تجاوز .وجه اشتراک جریمه مالیاتی و جزای نقدی این است که هر دو به خزانه‌ی دولت پرداخت میشوند.
بیشتر بخوانید : مالیات تکلیفی چیست؟
جریمه فرار مالیاتی پزشکان
یکی از مهمترین و اصلیترین روشهایی که توسط آن، پزشکان از پرداخت مالیات فرار میکنند، استفاده نکردن از کارتخوانهای بانکی و گرفتن وجه نقد از بیماران میباشد. درواقع در این روش، پزشکان وجه نقد از بیمار خود دریافت کرده و با استفاده نکردن از کارتخوان، صورت حسابها و میزان درآمد خود را مخفی میکنند تا شامل مالیات کمتری شوند.
جریمه فرار مالیاتی حسابداران
حسابدار موظف است تا میزان داراییها، میزان بدهی و بستانکاری، بیلان عملکرد و سایر موارد را بررسی و تعیین کند. بنابراین انجام درست وظیفه حسابدار، باعث جلوگیری از هرگونه فرار مالیاتی خواهد شد و در صورتی که حسابدار، وظیفه خود را به درستی انجام ندهد و یا مرتکب خطا شود، باید مورد مواخذه قرار گرفته و جریمه‌ای نیز پرداخت کند.
از جمله مواردی که باعث فرار مالیاتی توسط حسابدار میشود عبارت‌اند از:
- تنظیم دفاتر، اسناد و مدارک خلاف واقع و استناد به آن
- اختفای فعالیت اقتصادی و کتمان درآمد حاصل از آن
- ممانعت از دسترسی مأموران مالیاتی به اطلاعات مالیاتی و اقتصادی خود یا اشخاص ثالث در اجرای قانون
- عدم انجام تکالیف قانونی مربوط به مالیات‌های مستقیم و مالیات بر ارزش افزوده
- تنظیم معاملات و قراردادهای خود به نام دیگران یا معاملات و قراردادهای مودیان دیگر به نام خود برخلاف واقع
- خودداری از انجام تکالیف قانونی درخصوص تنظیم و تسلیم اظهارنامه مالیاتی حاوی اطلاعات درآمدی و هزینه‌ای در سه سال متوالی
- استفاده از کارت بازرگانی اشخاص دیگر به منظور فرار مالیاتی
جریمه فرار مالیاتی اشخاص حقیقی
چنانچه اشخاص حقیقی که موظف به پرداخت مالیات هستند، از پرداخت آن شانه خالی کنند، به حبس شش ماه تا دو سال محکوم خواهند شد. علاوه بر مجازات حبس، موظف به پرداخت جریمه نقدی نیز هستند. در این‌گونه موارد ممکن است افراد خاطی محکوم به 34 تا 74 ضربه شلاق شوند. همچنین این افراد موظف هستند تا ضرری که به دلیل عدم پرداخت مالیات به دولت وارد شده را جبران کنند.
جریمه فرار مالیاتی بانک‌ها
فرار مالیاتی فقط شامل شرکتها و افراد حقیقی نمی‌شود و در برخی موارد بانک‌ها نیز شامل فرار مالیاتی میشوند. مطابق قانون اساسی، اگر بانک‌ها بیشتر از نرخ مقرر بهره بانکی، سودی به سپرده‌گذاران پرداخت کنند تا مشتریان بیشتری جذب کنند، موظف به پرداخت مالیات هستند و در غیر این صورت مجرم شناخته شده و طبق قانون با آنها برخورد خواهد شد.
مجازات متخلفان مالیاتی چیست؟
ماده ۲۰۱ قانون، مقرر داشته: «هرگاه مؤدی به قصد فرار از مالیات، از روی علم و عمد به ترازنامه و حساب سود و زیان یا به دفاتر و اسناد و مدارکی که برای تشخیص مالیات، ملاک عمل میباشد و برخلاف حقیقت تهیه و تنظیم شده‌است، استناد نماید یا برای سه سال متوالی از تسلیم اظهارنامه مالیاتی و ترازنامه و حساب سود و زیان خودداری کند …»، در ماده ۲۰۱ قانون مالیات‌های مستقیم مصوب سال ۱۳۸۰ و در ماده ۲۷۴ اصلاحیه قانون مزبور، مصوب سال ۱۳۹۴، این پدیده اقتصادی را جرم انگاری تلقی کرده و کیفر حبس برای آن پیش‌بینی شده است.
هر موسسه، شرکت، بانک، وزارتخانه و بنگاه اقتصادی که به عمد از پرداخت مالیات شانه خالی کند، مجرم شناخته شده و مشمول مجازات فرار مالیاتی خواهد شد. مجازات فرار مالیاتی از ۳ ماه تا یک سال حبس تعزیری است؛ بنابراین، اگر فردی در ابتدای ارتکاب به جرایم مالیاتی باشد و پیش از آنکه این جرم‌ها کشف شود به میل خود آن را اعلام کند و اسناد و مدارک را اصلاح کند؛ تعقیب کیفری نخواهد شد. اما بعد از کشف جرم، به مجازات فرار مالیاتی و شروع به جرم مالیاتی، از ۳ ماه تا یک سال حبس تعزیری محکوم خواهد شد. اما اگر در پروسه تعقیب کیفری و پیش از صدور حکم قطعی، به جرم خود اقرار کند، مشمول تخفیف مجازات خواهد شد. این مجازات بسته به مشاغل و همچنین نوع جرم، از سه ماه تا یک‌سال حبس تعزیری دارد.
انواع مجازات فرار مالیاتی
اشخاص حقیقی و حقوقی، مجازات فرار مالیاتی متفاوتی دارند. اگر اشخاص عادی که مجاز به پرداخت مالیات هستند، آن را پرداخت نکنند، مشمول حبس بیش از شش ماه تا دو سال خواهند شد. علاوه بر حبس، بر اساس قانون، مقداری هم باید جزای نقدی پرداخت نمایند. حتی ممکن است به 34 تا 74 ضربه شلاق محکوم شوند. این گونه اشخاص از حقوق اجتماعی به مدت شش ماه تا ۵ سال محروم میشوند و این محکومیت قطعی در رسانه‌ها هم منتشر خواهد شد. افراد همچنین ملزم به پرداخت مالیات و حتی جریمه نقدی نیز خواهند شد. همچنین افراد وظیفه دارند تا زیانی که به دلیل عدم پرداخت مالیات به دولت وارد شده است را نیز پرداخت کنند.
اما اگر شرکتها یا موسسات مرتکب جرم فرار مالیاتی شوند، از یک یا چند حیطه شغلی، به مدت شش ماه تا دو سال محروم میشوند. همچنین این شرکت نمی‌تواند برخی از اسناد تجاری نظیر چک، سفته و غیره را صادر کند. در شرکتها اگر مدیرعامل، کارمند و یا هر کارکن دیگری مرتکب این جرم شود، مشمول مجازاتی مجزا خواهد شد. اگر در موسسات، بانک‌ها و شرکتها یکی از حسابداران، حسابرسان یا مدیران از این جرم اطلاع داشته و آن را گزارش نکنند، مشمول مجازات از شش ماه تا دو سال حبس، پرداخت جریمه نقدی، ضربات شلاق و محرومیت اجتماعی خواهد شد. بدون تردید، برای پیشگیری از این‌گونه جرایم باید نظام کیفری کارآمد و منسجمی در مقابله با این قبیل جرایم وجود داشته باشد و عملکرد نظام مالیاتی هم بهبود پیدا کند. و اینکه قوانین مالیاتی همگام با ساختار اقتصادی کشور تعیین شود و توان پیاده سازی و جلوگیری از جرم در آن وجود داشته باشد.
روش های مقابله با فرار مالیاتی
در حالت کلی فرار مالیاتی، امری ناشایست بوده و سبب تضعیف نظام اقتصادی کشور میشود و چه بسا موجب کسری بودجه زیادی نیز خواهد شد؛ بنابراین برای جلوگیری از فرارهای مالیاتی، دولت باید مجازات جرایم فرار مالیاتی را افزایش داده و برای مقابله با فرار مالیاتی، قوانینی وضع نماید. از جمله روشهای مقابله با فرار مالیاتی عبارت‌اند از:
- وضع قوانین خوب، قابل درک و کارا در جهت شفافیت نظام مالیاتی کشور.
- تدوین فرآیندهای مالیاتی کارآمد و تسهیل روند دریافت مالیات.
- جلب رضایت مودیان مالیاتی و ترغیب آنها برای مشارکت بیشتر در پرداخت مالیات.
- به کارگیری منابع انسانی ماهر و ترغیب مردم به پرداخت مالیات.
