وقتی از «مزایده چیست» صحبت می‌کنیم، بیشتر ما به یاد حراج آثار مهم هنری و اشیای ارزشمند تاریخی می‌افتیم. این حراج‌ها هم نوعی مزایده هستند، اما واقعیت این است که این نوع فروش بسیار گسترده‌تر و متنوعتر از این‌هاست. مزایده‌ها به اشکال مختلفی برگزار می‌شوند و برای رسیدن به خرید نهایی در هرکدامشان، باید قوانین را بدانید و طبق آن‌ها پیش بروید. در این مطلب انواع مزایده را (از مزایدات دولتی تا خصوصی) بررسی می‌کنیم، تفاوت این مفهوم با مناقصه را میشناسیم و البته سعی می‌کنیم معایب و مزایای آن را هم بهتر بفهمیم. اگر قصد شرکت در یک مزایده را دارید، این راهنما کمک زیادی به شما خواهد کرد.
اگر نسبت به موضوع این مقاله دچار ابهام هستید یا سؤالات بیشتری در این رابطه دارید؛ آن را با مشاوره حقوقی کارمنتو در میان بگذارید.
انواع مزایده
اگر بخواهیم انواع این مدل خاص فروش را بشناسیم، باید ببینیم هرکدامشان به چه شکلی و در چه مراحلی انجام می‌شوند. شرایط شرکت در مزایده، نوع آن را تعیین می‌کند. بعضی از مزایدات در مدتی کوتاه برگزار می‌شوند و بعضی از آن‌ها ممکن است چند ماه طول بکشند. گاهی یک کالا به تنهایی به فروش میرسد و گاهی یک بسته کامل از کالاها و خدمات مختلف. بیایید انواع مزایده را با هم بیشتر بشناسیم:
- انگلیسی یا استاندارد (English Auction): در این نوع، خریداران یک کالا (یا پیشنهاد) باید هرکدام نسبت به نفر قبلی قیمت بالاتری ارائه داده و با همدیگر رقابت کنند. بیشتر حراجی‌های کلاسیکی که در دنیا می‌‍بینیم و می‌خوانیم، در واقع مزایده انگلیسی هستند.
- هلندی (Dutch Auction): در این مدل، مزایده‌گزار فرایند را با بالاترین قیمت مورد نظر خود آغاز می‌کند و بعد قیمت به جای بالا رفتن، کم می‌شود (یعنی هر نفر، قیمت کمتری نسبت به نفر قبل ارائه می‌دهد). این کار تا زمانی ادامه پیدا می‌کند که خریداری پیدا شود یا قیمت به یک حداقل (از پیش تعیین‌شده) برسد.
- ترکیبی (Combinatorial Auction): در این مدل به جای یک کالا، چندین کالا در قالب یک «بسته» ارائه می‌شوند تا هم قیمت بالاتر برود و هم خریدار مجبور نباشد به صورت جداگانه برای هر کالا مبلغی را پرداخت کند.
- زمان محدود یا (Time-Interval Auction): شرایط شرکت در مزایده زمان محدود وابسته به زمان است. این نوع مزایده ساختاری شبیه به نوع انگلیسی دارد با این تفاوت که در یک زمان مشخص باید تمام شود (برخلاف انگلیسی که ممکن است چند روز یا چند هفته طول بکشد).
- مبادلهای (Exchange Auction): در این مدل، خریداران حرفه‌ای یا شرکا بر فرایند نظارت می‌کنند تا تخلفی صورت نگیرد.
- فروشی (Sale Auction): این نوع، برای کالاهای تک‌نسخه یا آثار هنری به کار می‌رود که فقط و فقط یک عدد از آن‌ها وجود دارد. کالاهای مبادله‌شده در مدل فروشی، معمولا خیلی گران‌قیمت هستند و تحت شرایط امنیتی جابجا می‌شوند.
- دلالی (Dealer Auction): این مدل برای اشیاء خاص انجام می‌شود که خریداران آن‌ها را در کلکسیون قرار می‌دهند. مثلا یک وسیله عتیقه یا ماشین خاص.
- همزمان یا ژاپنی (Japanese Auction): نحوه شرکت در مزایده ژاپنی اینطور است که همه پیشنهادها در یک لحظه ارائه می‌شوند و مبلغ هر پیشنهاد توسط انگشتان دست ِ هر فرد مشخص می‌شود. این نوع برای کالاهایی انجام می‌شود که باید سریعتر به فروش برسند.
مزایا و معایب مزایدات
همان‌طور که گفتیم مزایده چیزی نیست به جز عقد قرارداد بر اساس رقابت بین طرف‌های مختلف، و در هر رقابتی هم برد وجود دارد هم باخت، هم ضرر وجود دارد هم سود. در مزایده معمولا یا می‌توانید یک کالا را برنده شوید (درواقع خریدِ آن را برنده شوید) و یا برای موارد بعدی تجربیات دسته‌اول کسب کنید. بیایید معایب و مزایای این مدل خرید کالا را با هم بشناسیم:
مزایا:
- کالاهایی را می‌خرید که در فروشگاه‌های عادی به آن‌ها دسترسی ندارید.
- در بعضی از مزایدات قیمتی کمتر از قیمت عادی بازار نصیب شما خواهد شد (مثلا ماشین‌های مزایده‌ای)
- می‌تواند یک تمرین کاربردی برای ورود شما به بورس باشد.
- در مزایدات حضوری با افراد حرفه‌ای و قدیمی این حوزه آشنا میشوید.
معایب:
- خرید در مزایده‌ها اغلب نهایی و مطمئن نیست، این یعنی چه بخواهید ماشینتان را با این روش بخرید و چه یک تابلو از نقاش مورد علاقهتان، احتمال دارد در نهایت نصیب شما نشود.
- زمان بیشتری نسبت به خرید عادی می‌بَرد. در مزایده شما باید صبر کنید و کل تشریفات را پشت سر بگذارید، در حالی که در خرید عادی ممکن است کل فرایند در یک روز تمام شود.
- در بعضی از مزایدات تقاضای بسیار بالا باعث ایجاد بینظمی می‌شود.
تشریفات مزایده
اما چگونه در مزایده شرکت کنیم؟ هر مزایده‌ای برای صحیح و درست برگزار شدن نیاز به رعایت شرایط و تشریفاتی دارد که رعایت نشدنشان نه تنها خود فرایند را زیر سوال میبرد، بلکه ممکن است باعث شود طرفین ابطال آن را از دادگاه طلب کنند و حاضر نشوند مبلغ را بپردازند. بیایید ببینیم که برای شرکت در مزایده چه باید کرد:
- دعوت عمومی: در مزایدات قانونی و دادگستری، دادگاه باید در روزنامه‌های محلی یک نوبت آگهی درج کند (این آگهی بر مبنای مواد 113 تا 145 قانون اجرای احکام مدنی ضروری است). همچنین باید موعد فروش طوری تعیین شود که بین انتشار آگهی و روز فروش، بیشتر از یک ماه و کمتر از ده روز نباشد. در این نوع مزایدات خودِ طرفین هم میتوانند آگهی چاپ کنند.
- مشخص کردن قیمت پایه: کارشناسان یک قیمت پایه برای کالاها تعیین می‌کنند تا شاخص قرار بگیرند و همه بر اساس آن پیشنهادات خودشان را بدهند. در مزایدات دادگستری، نظر کارشناس برای طرفین ابلاغ می‌شوند و هریک از آن‌ها سه روز فرصت دارند تا به این قیمت اعتراض کنند.
- پرداخت درصد: در بعضی از مزایدات بعد از برنده شدن یک نفر، او باید درصدی را به مجری مزایده پرداخت کند. مثلا در مزایدات دادگستری این رقم 10% است و مدت معینی برای پرداخت آن فرصت وجود دارد.
- تسلیم مال و اعطای سند رسمی: مدت زمان واریز پول مزایده توسط هر مزایده‌گزار تعیین می‌شود. بعد از پرداخت «تمام» قیمت توافقی، سند آن کالا به نام خریدار تنظیم می‌شود. در این مورد نباید فراموش کرد که در هر یک از مراحل بعد از برنده شدن در مزایده، اگر فرد درصد را پرداخت نکند، خودِ دادگاه مبلغی را به عنوان هزینه آگهی و صدور سند ضبط خواهد کرد.
تفاوت مناقصه و مزایده چیست
مناقصه یعنی واگذاری یک کالا، خدمت یا پروژه (یا حتی سازمان) به شخص یا شرکتی که کمترین قیمت را پیشنهاد کرده باشد. در واقع بر خلاف مزایدات، در مناقصات رقابت بین شرکتهایی است که مناسب‌ترین قیمت را به سازمان درخواست‌دهنده پرداخت کنند. خود مناقصه سه نوع دارد (بر اساس قیمت):
- محدود یا کوچک: بدون آگهی روزنامهای و با شش پیمانکار یا شرکت (حداقل) انجام می‌شود.
- متوسط: متقاضیان شرکت‌کننده در مناقصه متوسط سه نفر به بالا هستند و سقف آن از طریق استعلام بها تعیین می‌شود.
- عمومی: در این مناقصات دولت یا سازمانهای عمومی به صورت عمومی بین اشخاص و سازمانها، درخواست خرید خودشان را منتشر می‌کنند.
قوانین مزایدات را بشناسید
حالا که همه چیز در مورد مزایده را خواندید، بد نیست اگر قوانین و اصول آن را هم بشناسید تا اگر قصد ورود به یک مزایده دادگستری یا عمومی را دارید، آگاهانه و مسلط واردش شوید. به صورت کلی بیشتر مزایدات برای این انجام می‌شوند که طلبی از یک بدهکار به دست بستانکار برسد. بر اساس ماده 1 قانون برگزاری مزایدات، اصطلاحات مورد استفاده از مزایدات به صورت عمومی عبارت‌اند از:
- مزایده‌گزار: سازمان خصوصی سازی
- مزایده‌گر: اشخاص حقیقی و حقوقی شرکت‌کننده
- قانون: قانون اجرای سیاست‌های کلی اصل 44 قانون اساسی.
- بنگاه: واحد اقتصادی (حقیقی یا حقوقی) فعال در تولید کالا یا خدمت
بر اساس ماده 2 قانون برگزاری مزایدات، این موارد باید در هنگام فروش مد نظر قرار بگیرند:
- بخش نقدی
- بخش اقساطی
- برابر یا پلکانی بودن اقساط
- حداکثر دوران پرداخت قسط
- تعداد اقساط
- فاصله زمانی اقساط
- مدت تنفس برای پرداخت اولین قسط (بدون احتساب سود فروش اقساطی)
طبق ماده 3 قانون مزایدات، کمیسیون باید شامل این افراد باشد:
- 2 عضو هیئت عامل سازمان
- معاون واگذاری و امور سهام
- مدیر کل امور مالی
- مدیر حراست (بدون حق رای)
- مدیرکل دفتر بازاریابی و واگذاری بنگاه‌ها (بدون حق رای)
طبق ماده 4 قانون مزایدات وظایف کمیسیون شامل این موارد است:
- تشکیل جلسات کمیسیون
- بررسی پیشنهادهای مزایده‌گران و مدارک و قیمت‌های پیشنهادی‌شان
- بررسی پیشنهادها و انتخاب موارد قابل قبول
- ارسال بررسی فنی پیشنهادها به کارگروه فنی
- تعیین برندگان اول و دوم
- تنظیم صورت‌جلسات
- تصمیم‌گیری درباره تجدید یا لغو مزایده
بر طبق ماده 5 قانون مزایدات، هیئت داوری صلاحیت رسیدگی، اظهار نظر و همچنین تصمیم‌گیری در مورد شکایت‌ها و دعاوی بین مزایده‌گر و مزایده‌گزار را دارد.
انواع مزایده بر اساس مایده 6 قانون مزایدات:
- یک مرحلهای: در این نوع، اهلیت مزایده‌گران یا پیشنهادها نیست.
- دو مرحلهای: در این نوع، ارزیابی اهلیت مزایده‌گران و پیشنهادهای آن‌ها طبق شرایط هیئت واگذاری انجام می‌شود.
موارد کاربرد مزایدات چه چیزهایی هستند؟
اما مزایدات در چه مواردی کاربرد دارند؟ چه زمانی فروش مزایده‌ای بهتر از فروش عادی است؟ یکی از موارد کاربرد این مدل فروش، دعاوی خانوادگی است. وقتی که یک خانم مال همسرش را برای دریافت مهریه (توسط حکم دادگاه) توقیف می‌کند، آن مال مزایده‌ای به فروش میرسد و یک مبلغ (کارشناسی‌شده) به خانم پرداخت خواهد شد. البته که این فرایند بعد از صدور رای قطعی دادگاه شروع می‌شود.
همچنین احتمالا شنیده‌اید که وقتی کسی ورشکست می‌شود، مال و اموالش را به مزایده می‌گذارند. نحوه پرداخت پول در مزایده برای رفع دین به این شکل است: بعد از این‌که فرد در رسیدگی به مطالبات طلبکاران خودش دیر کرده است، بعضی از اموال به صورت فوری به فروش می‌روند و بعضی‌هایشان هم به مزایده گذاشته می‌شوند.
علاوه بر اینها، ماده 529 قانون آیین دادرسی کیفری (مصوب سال نود و چهار) می‌گوید که در موارد پرداخت حقوق شاکی می‌شود از مزایدات استفاده کرد. نکته مشترک تمام این مزایدات این است که از طریق آن‌ها طلبی وصول می‌گردد.
سخن پایانی
در این مطلب به مزایده و اصطلاحات آن پرداخته و به نکات آن اشاره کردیم. حال در صورتی که در این خصوص به ابهام و یا سوالی برخوردید، بهتر است که با متخصصین و مشاورین این حوزه در اپلیکیشن یا وبسایت کارمنتو همراه شوید.
