در قانون مدنی ایران، چند نوع عقد معین وجود دارد که نام برخی از آن‌ها برای اغلب افراد آشنا نیست. یکی از انواع عقود معین، قرارداد جعاله است که می‌توان گفت نوعی سفارش کار محسوب می‌شود. جزئیات و شرایط صحت این عقد در مواد 561 تا 570 قانون مدنی به طور کامل بیان شده است.
ما در این مطلب از مجموعه مقالات حقوقی کارمنتو قصد داریم راجع به ابعاد مختلف عقد جعاله همچون شرایط اهلیت طرفین، مبلغ، نحوه ابطال و چگونگی تنظیم قرارداد جعاله خام صحبت کنیم. چنانچه درمورد این قرارداد و شرایط تنظیم آن دچار ابهام هستید؛ تا انتهای این مطلب همراه باشید.
می‌توانید با مراجعه به بخش مشاوره حقوقی در اپلیکیشن کارمنتو با مشاورین و متخصصان این حوزه در ارتباط باشید.
قرارداد جعاله چیست و انواع آن کدام اند؟
قانونگذار در ماده 561 قانون مدنی قرارداد جعاله را اینگونه تعریف کرده است: “جعاله عبارت است از التزام شخصی به اداء اجرت معلوم در مقابل عملی اعم از اینکه طرف معین باشد یا غیر معین” احتمالا درک این تعریف تاحدودی برایتان دشوار است. ازاین‌رو، با بیان یک مثال ساده تا اندازه‌ای با تعریف این قرارداد آشنا خواهید شد.
تصور کنید دیوارهای خانه شما نیاز به نقاشی دارند و شما در پی یک نقاش ساختمان حرفه‌ای هستید. پس از یافتن شخص موردنظر به او می‌گویید که در مقابل نقاشی دیوارهای این خانه، من مبلغ یک میلیون تومان را به عنوان مزد یا اجرت به تو می‌دهم. در اینجا قرارداد فی مابین شما و آن نقاش، قرارداد جعاله نامیده می‌شود. احتمالا حدس زده باشید که تا امروز ده‌ها عقد جعاله را با اشخاص مختلف منعقد کرده‌اید درحالیکه از نام آن مطلع نبودید!
جعاله در لغت به معنی “مزدی مشخص در ازای انجام یک کار” می‌باشد. باتوجه به تعریف قانونی و فقهی این نوع عقد و براساس معنای لغوی آن، قرارداد جعاله به زبان ساده یعنی همان سفارش کار. به این صورت که فردی به فرد دیگر بگوید من در ازای انجام این کار، مبلغ مشخصی را به عنوان مزد به تو می‌دهم.
ممکن است به اشتباه تصور کنید که جعاله همان قرارداد اجاره اشخاص است. درحالیکه این دو نوع قرارداد، تفاوت‌های عمده‌ای با یکدیگر دارند. در ادامه با مطالعه شرایط و کلیات جعاله، متوجه تفاوت‌های این قرارداد با سایر قرارداهای مشابه خواهید شد. همچنان تا انتها همراه ما باشید.
قوانین قرارداد جعاله
قانون حاکم بر عقد جعاله، قانون مدنی ایران است که در مقدمه نیز اشاره کوتاهی به آن داشتیم. بنابراین برای تنظیم قرارداد عقد جعاله باید به مواد 561 تا 570 قانون مدنی ایران رجوع شود. ضرروی است پیش از تهیه هرگونه قرارداد جعاله خام، به خوبی همه مواد مربوطه را مطالعه کنید. سپس ضمن آشنایی با شرایط صحت این عقد، نسبت به انعقاد آن اقدام کنید.
طرفین قرارداد جعاله
به طور کلی، طرفین عقد جعاله عبارتند از جاعل و عامل. باتوجه به مستندات قانونی موجود درمورد جعاله، طرفین این قرارداد اینگونه تعریف می‌شوند:
- جاعل: فردی است که درخواست انجام کار را به فردی دیگر می‌دهد.
- عامل: فردی است که کار خواسته شده را انجام می‌دهد.
به یاد داشته باشید که علاوه بر اشخاص حقیقی یا همان افراد عادی؛ اشخاص حقوقی همچون شرکت‌ها یا بانک‌ها نیز می‌توانند طرفین عقد جعاله باشند.
بیشتر بدانیم: قرارداد کار و بررسی نمونه‌های آن، به زبان ساده و کاربردی
انواع قرارداد جعاله
جعاله باتوجه به عامل آن به دو نوع عام و خاص تقسیم می‌شود.
جعاله خاص
چنانچه جاعل از یک شخص خاص درخواست انجام کاری را بکند، به آن جعاله خاص گفته می‌شود. در اینجا، عامل فردی معین است که الزاما کار باید توسط او انجام شود. مثلا شما از تعمیرکاری به نام آقای سعیدی درخواست می‌کنید تا در ازای مبلغ 500 هزار تومان، تعمیر اتومبیل‌تان را برعهده بگیرد.
بنابراین، در این نوع عقد جعاله برخلاف جعاله عام، فقط از تعمیرکاری به نام آقای سعیدی درخواست شده تا کار را به اتمام برساند.
جعاله عام
جعاله عام هنگامی شکل می‌گیرد که جاعل درخواست انجام کار را به یک فرد معین محول نکند و اصطلاحا برای او تفاوتی نداشته باشد که چه کسی کار موردنظر را به پایان می‌رساند. نمونه بارز این نوع جعاله را بارها و بارها در آگهی‌های مختلف مشاهده کرده‌اید.
مثلا در صفحه آگهی و در قسمت گم‌شدگان روزنامه ها، فردی که کیف مدارک خود را گم کرده از عموم مردم خواسته تا دربرابر پیدا کردن کیف او، مبلغی را به عنوان مژدگانی (اجرت) دریافت کنند. درواقع در جعاله عام، عامل فرد مشخصی نبوده و هرکس زودتر کار را انجام دهد، مستحق دریافت اجرت است.
اهلیت طرفین
به منظور صحت عقد جعاله، دو طرف قرارداد یعنی جاعل و عامل باید مطابق با ماده 211 قانونی از شرایط زیر برخوردار باشند:
- عاقل باشند یعنی سفیه یا دیوانه نباشند.
- بالغ باشند یعنی به سن بلوغ رسیده باشند.
- رشید باشند یعنی برای دخل و تصرف در اموال خود به سن قانونی نیز رسیده باشند.
*نکته: چنانچه عامل در زمان انجام کار هنوز به سن قانونی نرسیده یا سفیه باشد، اجرت‌المثل کار او باید به سرپرست قانونی‌اش پرداخت شود.
مشارکت در جعاله به چه صورت است؟
مشارکت در جعاله به این معنی است که چندین شخص حقیقی یا حقوقی می‌توانند ضمن مشارکت با یکدیگر موضوع مورد تعهد در جعاله را انجام دهند. درواقع، عامل در اینجا یک شخص معین یا نامعین نیست. بلکه چند شخص ضمن همکاری با هم به عنوان عاملین قرارداد جعاله شناخته می‌شوند. هر یک از عاملین نیز برمبنای میزان کاری که انجام داده‌اند، مستحق دریافت اجرت هستند.
نکته: ممکن است فردی همراه با عامل و صرفا به نیت کمک‌رسانی به او، کار مورد تعهد را انجام دهد. در این صورت آن فرد به دلیل اینکه قصدی مبنی بر دریافت مزد ندارد، هیچ‌گونه اجرتی دریافت نکرده و تمام اجرت به عامل اول پرداخت خواهد شد.
همچنین بدانیم: راهنمای جامع درخواست وکالت کاری
مبلغ قرارداد جعاله (جُعل) چقدر است؟
درج مبلغ اجرت انجام کار در قرارداد جعاله بسیار ضروری است و یکی از ارکان عقد جعاله نیز محسوب می‌شود. مبلغ اجرت که “جُعل” نام دارد توسط جاعل تعیین می‌شود. ازاین‌رو، جاعل در دو حالت می‌تواند جُعل را تعیین کند:
حالت اول: مبلغ مشخص باشد و بگوید هر فردی که خانه مرا نقاشی کند مبلغ یک میلیون تومان به او پرداخت می‌کنم.
حالت دوم: مبلغ را به صورت دقیق تعیین نکرده و بگوید اگر 100 کیلو گندم به من تحویل دهی من 10 کیلو آرد به عنوان اجرت به تو می‌دهم.
تعهد در جعاله، به نتیجه است. بنابراین، عامل درصورتی می‌تواند درخواست اجرت کند که کار مورد تعهد را به طور کامل به پایان رساند. به عبارت دیگر، اگر علیرغم تلاش فراوان برای انجام کار موردنظر، آن کار به پایان نرسد؛ عامل مستحق دریافت اجرت نخواهد بود.
این مورد یک استثناء دارد: اگر بخشی از کار انجام شده دارای ارزش باشد، عامل به میزان انجام همان قسمت، اجرت دریافت می‌کند. مثلا نقاش خانه شما فقط یک اتاق را رنگ‌آمیزی کرده است. هرچند او نتوانسته تعهد خود را به طور کامل انجام دهد اما به‌خاطر رنگ‌آمیزی همان یک اتاق مستحق دریافت بخشی از اجرت است.
چند نکته زیر را در رابطه با مبلغ قرارداد جعاله به خاطر داشته باشید.
ممکن است عامل از درخواست جاعل و مبلغ جُعل مطلع نباشد مثلا موبایل گم شده جاعل را پیدا کند. سپس متوجه می‌شود که جاعل چنین درخواستی را از قبل عنوان کرده؛ در نتیجه می‌تواند اجرت خود را پس از تحویل موبایل به جاعل، دریافت کند.
چنانچه پیش از پایان کار، جاعل مبلغ اجرت را افزایش دهد موظف است پس از اتمام کار آن را به عامل پرداخت کند.
اگر پیش از اتمام کار، جاعل مبلغ اجرت را کاهش دهد و عامل نیز از این موضوع مطلع نباشد؛ جاعل موظف است بدون کاستن از اجرت، مبلغ را پرداخت کند.
تحویل قرارداد جعاله و شرایط آن
همانطور که تاکنون متوجه شده‌اید جعاله با تسلیم یا تحویل کار موردنظر کامل می‌شود. از سوی دیگر، عامل نسبت به کار مورد تعهد خود مسئولیت امانی دارد. یعنی او در مقابل حفاظت از موضوع قرارداد (مثلا کیف پول) مسئول است. ازاین‌رو، چنانچه هرنوع کوتاهی یا افراط عامل در زمان نگهداری باعث تلف یا نقصان مال شود؛ او باید خسارات بوجود آمده را جبران کند.
هنگامی‌که عامل موضوع قرارداد را به فرد دیگری بدهد و در این میان مال موردنظر تلف شود؛ هم عامل و هم شخص ثالث درمقابل جاعل مسئولیت داشته و حکم غاصب را دارند. به عبارت دیگر، غاصب فردی است که به صورت غیرقانونی مالی را به تصرف خود درآورد. در اینگونه موارد حتی اگر مال موردنظر در اثر حوادث قهری مانند سیل یا آتش‌سوزی تلف شود، بازهم فرد غاصب مسئول است.
البته، دربرخی از مواقع عامل چاره‌ای جز سپردن مال به شخص ثالث ندارد و درصورت تلف شدن مال نیز مسئول نخواهدد بود. چراکه این اقدام عامل برای محافظت از مال صورت گرفته است.
نحوه تنظیم و نمونه متن قرارداد جعاله
موضوع قرارداد جعاله، همان کاری است که باید از سوی عامل انجام شود. مثل نقاشی خانه، پیدا کردن کیف پول و تحویل گندم. در زمان تنظیم قرارداد باید شرایط زیر را برای تعیین موضوع قرارداد درنظر بگیرید:
- بیان جزئیات موضوع قرارداد ضرورتی ندارد.
- علیرغم بیان کلیات موضوع قرارداد، دقت کنید که کار موردنظر مجهول و نامعین نباشد. چراکه مجهول و نامشخص بودن کار منجر به بطلان جعاله خواهد شد.
- موضوع نباید فاقد ارزش مالی و حتی ارزش عقلی باشد، همچون سفارش به روزه گرفتن به جای جاعل.
- موضوع نباید با شرع و قانون در تضاد باشد. مثل سفارش تحویل مشروب.
- درجایی که موضوع قرارداد قابلیت چندبار تکرار شدن را داشته باشد، انجام و به پایان رساندن آن کار فقط برای یک بار کفایت می‌کند.
ابطال قرارداد جعاله چگونه صورت می‌گیرد؟
تمام موارد زیر موجب بطلان عقد جعاله می‌شوند:
- موضوع قرارداد مجهول و دارای ابهام باشد.
- جاعل شرایط اهلیت (عقل، بلوغ و رشد) را نداشته باشد.
- تعیین نشدن جُعل و یا مجهول بودن آن.
فسخ قرارداد جعاله
به این دلیل که جعاله یک عقد جایز به شمارمی‌رود؛ طبق ماده 186 ق.م طرفین قرارداد می‌توانند بدون هیچ‌گونه تشریفات و هر زمان که خواستند، عقد را منحل کنند. البته، نباید به دلیل فسخ قرارداد و در صورتی‌که عامل بخشی از کار را انجام داده باشد؛ ضرری به او وارد شود.
در پایان
ما در این بلاگ از کارمنتو تلاش کردیم تا به سؤالات رایج شما درمورد قراردادجعاله و نحوه تنظیم آن پاسخ دهیم. همانطور که در طول این مطلب اشاره کردیم، شرایط صحت عقد جعاله شامل اهلیت جاعل، معین بودن موضوع قرارداد و مشخص بودن اجرت (جُعل) است. بنابراین، اگر هر یک از این شروط به درستی محقق نشود، قرارداد جعاله شما باطل می‌شود.
