به استناد قانون آیین دادرسی مدنی، هر موقع که فردی در دادگاه، ادعایی را مطرح کند، باید توانایی اثبات آن را داشته باشد. یکی از راههای اثبات دعوا، تحقیق محلی است. هرگاه برای روشن شدن موضوع و کشف واقعیت، نیاز به تحقیق محلی یا حتی معاینه محل انجام امر مورد دعوا، وجود داشته باشد، یا به درخواست متهم یا شاکی، و البته به تشخیص دادگاه، امکان صدور تحقیقات محلی وجود دارد. همچنین دادگاه بدون درخواست طرفین اگر ضرورتی را تشخیص دهد، میتواند راسا قرار تحقیق محلی را صادر کند. در ادامه بیشتر با تحقیق محلی، نحوه اجرای آن و همچنین توان اثباتی آن آشنا خواهیم شد.
تحقیق محلی چیست؟
بر اساس قانون آیین دادرسی مدنی، یکی از راههای اثبات دعوا توسط افراد در دادگاه، تحقیق محلی است. تحقیق محلی البته اساس تصمیم گیری قاضی نخواهد بود و تنها یکی از ادله اثبات دعوا از طرف شخص است. بر اساس ماده ۲۵۵ قانون آیین دادرسی مدنی، تحقیق محلی، به دست آوردن آگاهیهایی راجع به موضوع دعوا، از اهل محل است.
افراد محل در تحقیق محلی، بر اساس شنیدههای مستقیم و غیر مستقیم و حدس و گمان و برداشتهای شخصی خود به سوالات پاسخ خواهند داد. افراد برای پاسخهای خود نیازی به ذکر منبع نیز ندارند. این اطلاعات به دست آمده، در نهایت یک آگاهی کلی به قاضی میدهند و او را در گرفتن تصمیم و دادن حکم یاری میکنند. بر اساس ماده ۱۲۴، انجام تحقیق محلی و در صورت نیاز معاینه محل، باید در روز انجام شود.
درخواست تحقیق محلی
بر اساس ماده ۲۴۹ قانون آیین دادرسی مدنی، در شرایطی که طرفین دعوا، یا یکی از آنها، برای اثبات ادعای خود به اطلاعات اهل محل استناد کند، دادگاه در صورت تشخیص بازپرس میتواند قرار تحقیق محلی صادر کند. در صورتی که طرفین دعوا، به صورت کلی اطلاعات اهل محل را بدون حتی ذکر نام افراد، به عنوان اثبات مدعای خود ذکر کنند نیز دادگاه میتواند قرار تحقیقات محلی را صادر کند.
البته قابل ذکر است که درخواست طرفین دعوا برای تحقیق محلی، دادگاه را مکلف به صدور این قرار نمیکند. دادگاه با توجه به میزان کارایی صدور قرار تحقیقات محلی، میتواند آن را صادر کند. در این زمینه، عدم حضور یکی از طرفین دعوا، مانع اجرای قرار تحقیق محلی نخواهد بود.
تحقیق محلی و شهادت شهود
بین تحقیق محلی و شهادت شهود، تفاوتهایی وجود دارد. در شهادت شهود، در واقع شاهد باید مستقیما امری را دیده باشد و هنگام شهادت نیز اطلاعاتی که دیده را به عنوان یک شاهد عاقل و بالغ بیان میکند. اما در امر تحقیقات محلی، اطلاعات به دست آمده در واقع از افرادی است که خود شخصا شاهد امر مورد دعوا نبودهاند.
بلکه تنها به دلیل نزدیکی به محل وقوع امر، اطلاعاتی را به طور مستقیم یا غیرمستقیم دیده یا شنیدهاند. اطلاعات به دست آمده از اهل محل، میتواند برداشتهای شخصی خود افراد از وقوع یک امر باشد. به همین دلیل اطلاعاتی که از تحقیقات محلی به دست میآید تنها به عنوان یک اماره در نظر گرفته میشود.
اماره چیست؟
اماره در واقع یکی از ادله اثبات دعوا است. معنی اماره در علم حقوق، به معنی اوضاع و احوالی است که دلیل بر امری شناخته میشود. در هر دعوا، برای اینکه خواهان توانایی اثبات ادعای خود را داشته باشد و همچنین قاضی برای صدور حکم، نیاز به دلایل و قراینی دارند که مجموعا ادله اثبات دعوا نامیده میشوند. اماره نیز یکی از ادله اثبات دعواست.
توان اثباتی تحقیق محلی
بر اساس ماده ۲۵۵، باید ذکر کرد که اطلاعات و آگاهیهایی که از تحقیقات محلی، بدست میآیند، تنها یکی از امارات قضایی هستند. در بخش قبل برای درک راحتتر امارات قضایی، اماره را توضیح دادیم.
این اطلاعات در نهایت منجر به علم یا اطمینان قاضی خواهند شد و یا کارایی دیگر شواهد را اثبات میکنند. بنابراین توانایی اثبات بسیار بالایی محسوب نمیشود و تنها برای افزایش علم قاضی و دادرس است و حتی ممکن است در رای نهایی دادگاه نیز، تاثیری نداشته باشد.
نحوه اجرای قرار تحقیق محلی
برای اجرای این قرار، باید شخصی که تحقیق محلی را درخواست کرده، وسیله و اجرای تحقیق محلی را به عهده بگیرد. بعد از اینکه دادگاه تصمیم به صدور قرار تحقیق محلی گرفت، زمان و محل تحقیق باید به طرفین دعوا اطلاع داده شود. چراکه جلسه اجرای تحقیق، نوعی جلسه دادرسی رسمی است. البته باید گفت که اگر وسیله و اجرای تحقیق توسط شخص درخواست کننده فراهم نشوند، قرار اجرا نمیشود.
در روز اجرای قرار، علاوه بر فرد درخواست کننده تحقیق محلی، طرف دیگر دعوا نیز میتواند حضور پیدا کند.
بازدید از محل قرار تحقیق، توسط چه کسی انجام میشود؟
بازدید و انجام تحقیق محلی، نیاز به دانش و تجربه کافی دارد، بنابراین طبق قانون، هر کسی نمیتواند این تحقیقات را انجام دهد. خصوصا در تحقیقات محلی مانند بازدید از محل، کوچکترین غفلتی ممکن است باعث از بین رفتن اثار ارتکاب جرم شود که در نهایت منجر به عدم دسترسی به اصل حقیقت خواهد شد. به همین دلیل، قانون، انجام تحقیق محلی و معاینه محل را به عهده مقام قضایی یا همان بازپرس گذاشته است.
البته که ضابطان دادگستری و کارشناسان با دستور قضایی میتوانند این قرار را انجام دهند. در موارد مدنی، بازپرس میتواند شخصا از محل بازدید کند. اما در موارد ضروری مانند سلب حیات و یا معاینه اجساد، بازپرس مکلف است در سریعترین زمان شخصا در محل حضور پیدا کند.
قوانین مدنی در خصوص کارشناسی و تحقیق محلی
هنگام اجرای قرار، شهود و مطلعان نیز دعوت میشوند. بسته به صلاح دید، بازپرس میتواند دیگر اشخاصی را که حضور آنان لازم است، به محل دعوت کند. از جمله دیگر قوانینی که در زمینه کارشناسی و تحقیق محلی وجود دارد، این است که دادنامه نمیشود، ابلاغیه ندارد و همچنین قابل اعتراض هم نیست.
باید توجه داشت که اگر محل اجرای قرار، خارج از حوزه قضایی مرکز استان یا در استان دیگری باشد، با اعطای نیابت به دادگاه محل اجرا، درخواست تحقیق محلی قابل اجرا خواهد بود.
قانون بعدی، این است که قرار تحقیق محلی، همانطور که پیش از این هم ذکر کردیم، نمیتواند توسط کارمندان دفتری و… انجام شود. بلکه حتما باید توسط قاضی یا دادرسی علیالبدل انجام گیرد. قابل ذکر است که برای اینگونه تحقیقات باید مهلت زمانی خاصی در نظر گرفته شود.
سخن پایانی
قرار تحقیق محلی، بر اساس قوانین آیین دادرسی مدنی، به درخواست یکی یا طرفین دعوا، توسط دادگاه صادر میشود. طرفین دعوا، میتوانند برای اثبات ادعای خود به اهالی محل استناد کنند. البته دادگاه در صورت لزوم، بدون درخواست طرفین نیز راسا میتواند حکم تحقیق محلی صادر کند. به لحاظ توان اثباتی، تحقیق محلی تنها به عنوان یکی از امارت قضایی است و به عنوان ملاک تصمیم گیری در نظر گرفته نمیشود. باید در نظر داشت که تحقیق محلی با شهادت شهود تفاوت دارد و توان اثباتی هر کدام نیز متفاوت است.
