مال موقوفه و شرایط استفاده از آن

حتما شنیده‌اید که فردی اموال خود را وقف مرکز خیریه، بیمارستان، مدرسه یا … کرده است. وقف امر پسندیده‌ای است که اثرات خوبی به جا می‌گذارد و از سه رکن تشکیل شده است؛ واقف شخصی است که مال را وقف می کند. موقوف علیهم شخصی است که مال در اختیار او قرار می‌گیرد و عین موقوفه، مالی است که وقف می‌شود؛ اما شرایط استفاده از مال موقوفه چیست و آیا امکان وقف کردن هر مالی وجود دارد؟ در این مقاله کارمنتو به بررسی اموال موقوفه و شرایط خرید و فروش آن پرداخته‌ایم.

مال موقوفه چیست؟

بر اساس ماده ۵۵ قانون مدنی « وقف عبارت است از اینکه عین مال، حبس و منافع آن تسبیل شود.» حبس عین مال به این معنا است که مال از مالکیت واقف خارج و غیر قابل نقل و انتقال می‌شود. تسبیل نیز به معنای صرف کردن منافع مال در اموری مانند خیریه و کمک به اشخاص است. به مالی که در جریان وقف، از مالکیت مالک خارج و منافع آن به موقف علیهم انتقال داده می‌شود، مال موقوفه می‌گویند.

شرایط استفاده از مال موقوفه

شرایط استفاده از مال موقوفه به شرح زیر است:

• اولین شرط استفاده از اموال وقفی، درستی ایجاب و قبول وقف توسط واقف و موقوف علیهم (در وقف خاص) یا نهادی که مال برای آن وقف شده (در وقف عام) است. همچنین موقوف علیهم (در وقف خاص) یا متولی ( در وقف عام) باید مال موقوفه را قبض نمایند.
• مال موقوفه باید از اموال مصرف نشدنی باشد؛ به صورتی که با استفاده مداوم موقوف علیهم، تمام نشود.
• هدف از وقف، امر نامشروع و غیر قانونی و فرار از دین نباشد؛ اگر معامله به قصد فرار از دین یا نامشروع باشد، وقف صحیح نیست و موقوف علیهم نمی‌توانند از اموال وقفی استفاده کنند.
• موقوف علیهم هنگام عقد وقف، باید در قید حیات باشند. بر اساس ماده ۶۹ قانون مدنی « وقف بر معدوم صحیح نیست، مگر به تبع موجود». منظور از معدوم در این ماده، شخصی است که موجود نیست و در این صورت وقف صحیح نخواهد بود مگر به تبعیت از شخصی که موجود است. به عنوان مثال، یک پدر اموال خود را برای فرزند خود که موجود است وقف کرده و تعیین می‌کند پس از او، فرزندش که هنوز متولد نشده صاحب این اموال شود.
• منافع مال موقوفه باید به درستی تعیین و سهم هر کس از موقوف علیهم مشخص شود. این شرط بیشتر در وقف خاص معنا پیدا می‌کند. به عنوان مثال، در وقف یک زمین بین چند نفر، سهم هرکدام از آن‌ها از زمین باید مشخص شود.
• استفاده از اموال موقوفه، باید بر اساس ترتیبی باشد که واقف تعیین کرده است و اختیار آن را به متولی یا مدیر وقف داده است. بنابراین ممکن است منابع مال موقوفه، به صورت مساوی یا متفاوت بین موقوف علیهم تقسیم شود.

چه اموالی را می‌توان وقف کرد؟

چه اموالی قابل وقف است؟ یکی از سوالاتی است که ممکن در ذهن اکثر افراد ایجاد شود که در ادامه به آن می‌پردازیم.

• بر اساس ماده ۵۸ قانون مدنی، مال موقوفه باید قابل بقا و مصرف نشدنی باشد و با استفاده از آن تمام نشود. به طور مثال اموالی مانند خانه، زمین و خودرو قابل وقف و انواع خوراکی‌‌ها غیر قابل وقف هستند.
• بر اساس ماده ۶۷ قانون مدنی، مال وقف باید قابل قبض و انقباض باشد. بنابراین مال وقف باید عین مال و قابل تصرف باشد. ( منظور از قبض و انقباض دریافت و تصرف مال است).
• بر اساس ماده ۶۴ قانون مدنی، تنها در صورتی که مال به صورت موقت به کسی واگذار شده باشد قابل وقف است در غیر این صورت نمی‌توان آن را وقف نمود. همچنین اگر شخص در یک مال دارای حق ارتفاق باشد می‌تواند آن را وقف کند. ( حق ارتفاع حقی است که فرد به وسیله آن امکان استفاده از ملک دیگری را دارد)

شرایط انتقال مال موقوفه

به صورت کلی امکان فروش و انتقال اموال موقوفه وجود ندارد؛ اما در دو حالت می‌توان اقدام به انتقال این اموال کرد :

1. اگر مال موقوفه خراب یا نزدیک خراب شدن باشد، به نحوی که امکان استفاده از آن وجود نداشته باشد، می‌توان بر اساس تشریفات قانونی، برای فروش اقدام نمود.
2. اگر بین موقوف علیهم اختلاف ایجاد شود و ترس از قتل یا خرابی مال موقوفه وجود داشته باشد، امکان انتقال وجود دارد.

موارد جواز فروش مال موقوفه

همانطور که اشاره کردیم شرایط فروش مال موقوفه یکی خراب شدن یا احتمال خراب شدن و دیگری اختلاف موقوف علیهم بر سر مال است. بر اساس قوانین جدید، در صورتی که حاکم شرع یا ولی فقیه بر اساس قانون اوقاف یا بنا بر یک مصلحت، فروش مال را مجاز بداند، امکان فروش مال موقوفه وجود دارد؛ البته این مجوز باید در چارچوب مقررات شرع باشد. در مواردی که بر اساس قانون تشکیل سازمان اوقاف، فروش مال مجاز باشد اجازه رئيس سازمان اوقاف به عنوان نماینده ولی فقیه ضروری است.

رهن مال موقوفه

رهن، قراردادی است که بر اساس آن، رهن گیرنده (مرتهن) مالی را به عنوان وثیقه از رهن دهنده (راهن) دریافت می‌کند تا اگر راهن طلب خود را در مدت معین نپردازد، مرتهن با فروش مال، طلب خود را دریافت نماید. بر این اساس آیا امکان رهن اموال موقوفه وجود دارد؟ با توجه به تعریف گفته شده، امکان رهن اموال موقوفه وجود ندارد؛ زیرا طبق ماده ۷۷۳ قانون مدنی « هر مالی که قابل نقل و انتقال قانونی نیست، نمی‌تواند مورد رهن واقع شود». پیش‌تر به غیرقابل فروش بودن اموال موقوفه اشاره کردیم؛ بنابراین رهن گیرنده نمی‌تواند با فروش مال موقوفه طلب خود را دریافت نماید. پس رهن اموال موقوفه امکان پذیر نیست.

کلام آخر

وقف یکی از مواردی است که در قانون مدنی نیز به آن اشاره شده است و شرایط خاصی دارد که بهتر است هنگام وقف کردن اموال خود از آن آگاه باشید. برای اطلاع از این شرایط می‌توانید از کارمنتو کمک بگیرید. مشاوران این مجموعه به صورت تلفنی و آنلاین آماده پاسخگویی به سوالات شما عزیران هستند و شما می‌توانید بدون نگرانی امور مالی و مالیاتی خود در این زمینه را حل کنید.