قرارداد مضاربه چیست و چه شرایط و قوانینی دارد؟

از جمله قراردادهایی که دین اسلام هم تحت شرایط مشخص، سود حاصل از آن را حلال کرده است، قرارداد مضاربه می‌باشد. اگر تجربه انجام معاملات بانکی مختلف را داشته‌اید، قطعا با نام قرارداد مضاربه آشنا هستید.
اگر بخواهیم خیلی ساده قرارداد مضاربه را تعریف کنیم، بدین نحو است که کار از یک نفر و سرمایه از نفر دیگر است. سودی که بعد از عقد مضاربه بین طرفین حاصل می‌شود، باید به نسبتی که قبلا توافق کرده‌اند، بینشان تقسیم شود. همانطور که می‌دانید، افراد زیادی وجود دارند که نمی‌دانند چگونه سرمایه نقدی خود را به کار بگیرند و درآمدزایی خوبی داشته باشند. اسلام برای این افراد، مسیر مناسبی به نام قرارداد مضاربه مشخص کرده است تا بتوانند در کنار کارآفرینی، درآمد خود را هم از مسیر حلال و شرعی افزایش دهند. در این مقاله از سایت کارمنتو، اطلاعات جامعی درباره قرارداد مضاربه و شرایط قانونی‌بودن آن در اختیار شما قرار می‌دهیم و نمونه قرارداد مضاربه مناسب و قانونی را خدمتتان معرفی می‌کنیم.

قرارداد مضاربه چیست؟

همانطور که اشاره کردیم در قرارداد مضاربه، درواقع دو طرف به نوعی با یکدیگر شریک می‌شوند. نامی که به طرفین قرارداد مضاربه نسبت داده می‌شود، مالک و ضارب است. درواقع مالک، سرمایه و پول کار را تامین می‌کند و ضارب مشغول انجام فعالیت و کار می‌شود.
قبل از کامل‌شدن عقد مضاربه، طرفین باید برای نحوه تقسیم سود مضاربه به یک توافق و رضایت کامل برسند. عموما این سود بر اساس میزان پول و کار در شغل موردنظر تقسیم می‌شود. برخی از اوقات طرفین قرارداد مضاربه، یک وکیل استخدام می‌کنند تا این فرایند به صورت کاملا قانونی جلو رود و بعدها هیچ اختلاف و نزاعی بین آن‌ها پیش نیاید. بر اساس ماده 546 قانون اساسی ایران، قرارداد مضاربه، یک قرارداد شراکتی است که در طول آن، یکی از طرفین قرارداد(مالک)، سرمایه موردنیاز را تامین می‌کند؛ البته به شرطی که طرف دیگر(ضارب) آن را برای کار و فعالیت تجاری استفاده کند. نکته جالب هنگام عقد قرارداد مضاربه این است که لازم نیست حتما نوع فعالیت تجاری در آن مشخص شود. به عنوان مثال، قرارداد مضاربه در بورس یا مضاربه بانکی بین طرفین عقد می‌شود و سود حاصل از آن‌ها بین طرفین تقسیم می‌گردد.
در مضاربه بانکی، قرارداد مضاربه بین بانک و اشخاص مختلف بسته می‌شود و بر اساس آن، بانک به عنوان مالک، یک سرمایه مشخص در اختیار ضارب که شخص گیرنده وام مضاربه است، قرار می‌دهد. این شخص سرمایه بانک را به منظور انجام فعالیت‌های تجاری استفاده می‌کند و در نهایت سود حاصل از این فعالیت بین شخص و بانک به میزان معلوم تقسیم می‌شود.

ويژگی ها و شرایط شرعی قرارداد مضاربه

متاسفانه امروزه با عدم آگاهی و بی‌د‌قتی در عقد قرارداد مضاربه بین افراد مختلف، بعضی از این مضاربه‌ها از نظر شرعی حکم رِبا پیدا می‌کنند. همانطور که می‌دانید، ربا در اسلام حرام است؛ بنابراین در هنگام عقد مضاربه، طرفین باید دقت زیادی را به خرج دهند تا قراردادی که تنظیم می‌کنند، حکم ربا نداشته باشد. بدین منظور، احکام مهم زیر در مورد مضاربه در کتاب توضیح‌المسائل بیان شده است:
•    هر دو طرف مخصوصا مالک، هنگام عقد قرارداد در سلامت عقلی و ذهنی کامل باشند و آگاهی کاملی از روند مضاربه داشته باشند.
•    مالک و ضارب به صوت لفظی یا نوشتاری، قرارداد تنظیم‌شده را تایید کرده و مواد آن را بپذیرند.
•    هنگام تعیین سود هر دو طرف، باید یک کسر معین به کار رود. مثلا نصف سود یا ربع سود متعلق به یکی از طرفین باشد.
•    نکته مهم این است که سود حاصل از قرارداد مضاربه، تنها باید بین مالک و ضارب قرارداد تقسیم شد. چنانچه فرد دیگری که هیچ نقشی در فعالیت یا سرمایه قرارداد نداشته، از سود مضاربه بهره‌مند شود، عقد مضاربه از نظر شرعی باطل می‌شود.
•    فرد ضارب باید توانایی و مهارت لازم برای انجام فعالیت تجاری عقد مضاربه را داشته باشد. بدیهی است که اگر این فرد از انجام کاری که مالک به او می‌سپارد عاجز باشد، قرارداد مضاربه فسخ می‌شود.

برای شناخت قوانین مرتبط به عقد قرارداد، حتما به بخش مشاوره تنظیم قرارداد سایت کارمنتو مراجعه نموده تا در هنگام تنظیم قرارداد، زیانی شما را تهدید نکند.

شرایط قرارداد مضاربه از لحاظ قانونی بودن

علاوه بر مسائل شرعی، قرارداد مضاربه باید با مواد مندرج در قانون اساسی در این مورد، کاملا مطابقت داشته باشد. در ادامه شرایط قانونی عقد مضاربه را بررسی می‌کنیم:

•    سود مضاربه برای هر یک از طرفین

این مورد مشابه چیزیست که در موارد شرعی مضاربه بیان کردیم. در حالت کلی، سهم هر یک از طرفین مضاربه، باید جزء مشاع از کل باشد. به عبارت دیگر، سهم مالک و ضارب باید به صورت کسری تعیین شود. البته ذکر درصد هم برای سود طرفین ایرادی ندارد.

•    سرمایه مالک در قرارداد مضاربه

بر اساس ماده 547 قانون مدنی کشور، سرمایه‌ای که مالک در قرارداد ارائه می‌کند، باید به صورت مبلغ نقدی باشد. به عنوان مثال، مالک نمی‌تواند یک دستگاه یا تجهیز را در اختیار ضارب قرار داده و از او سود طلب کند. این مورد از نظر قانونی مشکل دارد. البته مبلغ نقدی سرمایه، می‌تواند به صورت ارز رایج در کشورهای مختلف به فرد ضارب داده شود.

•    عدم بهره‌گیری از بدهی یا طلب به عنوان سرمایه

هیچ یک از افراد در هنگام عقد قرارداد مضاربه حق ندارند تا از بدهی یا طلب به عنوان سرمایه استفاده کنند. به علاوه، شخص ضارب نباید مواردی مانند چک مدت‌دار و مشابه آن را به عنوان سرمایه قبول کند. همانطور که در بخش قبلی هم اشاره کردیم، سرمایه قرارداد مضاربه باید به صورت کاملا نقدی باشد.

بیشتربخوانید: همه چیز در مورد قرارداد جعاله

سود قرارداد مضاربه

سود حاصل از عقد مضاربه، از فعالیت‌های تجاری شخص ضارب و عموما از خرید و فروش کالاهای تجاری مختلف بدست می‌آید. بنابراین سود مضاربه حتما باید ناشی از یک فعالیت تجاری مشخص باشد که دارای منفعت است.
سود قرارداد مضاربه حتما باید قبل از انجام معاملات تجاری و کامل‌شدن فرایند عقد مضاربه به صورت واضح تعیین شود. اشاره کردیم که این سود می‌تواند به صورت کسری یا درصدی برای ضارب و مالک مشخص شود. مثلا 40 ددرصد سود متعلق به مالک باشد یا دو سوم سود را ضارب دریافت کند و موارد مشابه دیگر.

ضرر در قرارداد مضاربه

بر اساس قانون مدنی مرتبط با قرارداد مضاربه، در صورتیکه ضرری در قرارداد مضاربه حاصل شود، بر عهده مالک می‌باشد. دقت کنید که حتی اگر دو طرف در هنگام عقد قرارداد مضاربه این شرط را قید کنند که ضرر احتمالی بین ان‌ها تقسیم شود، این شرط هیچ اعتباری نخواهد داشت. البته در یک صورت می‌توان ضرر در قرارداد مضاربه را بین طرفین تقسیم کرد؛ این امر در صوتی امکان‌پذیر است که هنگتم عقد مضاربه به صورت واضح ذکر شود که خسارتی که به مالک وارد می‌شود، توسط فرد عامل جبران می‌شود. در این صورت فرد عامل خسارت باید خسارت مالک را از جیب خودش پرداخت کند و این شرط در قرارداد صحیح است.

بیشتر بخوانید: ویژگی‌ها و مزایای مشاوره حقوقی چیست؟

شرایط فسخ قرارداد مضاربه

طبق ماده 551 قانون اساسی، ابطال و فسخ قرارداد مضاربه در یکی از حالات زیر اتفاق می‌افتد:
•    چنانچه تمام سرمایه نقدی که مالک ارائه کرده، به نحوی تلف شود یا از بین برود، قرارداد مضاربه به کلی باطل است.
•    چنانچه یکی از طرفین قرارداد مضاربه، دچار جنون شود و یا فوت کند، قرارداد از نظر قانونی و شرعی باطل می‌شود؛ مگر اینکه در وصیت شخص فوت‌شده مواردی درباره ادامه مضاربه یا مشابه آن ذکر شده باشد. در این صورت قراداد فسخ نمی‌شود.
•    اگر فرد مالک دچار ورشکستی کامل شود، قرارداد فسخ می‌شود. اما نکته اینجاست که فرد ضارب جزو طلبکاران مالک در معنای واقعی محسوب نمی‌شود و می‌تواند سود خود را دقیقا بر اساس آنچه که قبلا تعیین شده، از فرد مالک دریافت کند. به عبارت دیگر، سود مضاربه همچنان بر جای خود باقی می‌ماند.
•    ممکن است در یک زمان، مالک و ضارب مضاربه‌ای را به منظور انجام فعالیت مشخصی عقد کرده باشند؛ از طرفی هم‌اکنون امکان انجام این فعالیت تجاری وجود نداشته باشد. در این صورت هم قرارداد فسخ می‌شود  و ادامه مضاربه غیرممکن است.

نمونه قرارداد مضاربه

ساختار کلی قرارداد مضاربه به شرح زیر می‌باشد:

ماده یک-طرفین قرار داد

مالک  : خانم / آقای : ………………….. فرزند:  …………………………. دارای شماره ملی : ……………. صادره از : ……………………. متولد: …………. به نشانی : …………………………………………………………………………… کد پستی …………… و شماره تماس…………..
مضارب : خانم / آقای : …………….. فرزند: ………………………… دارای شماره ملی : …………. صادره از : ………………….متولد : ………………….. به نشانی :………………………………………………………………. کد پستی: ………………………… و شماره تماس…………..
تبصره-نشانی مندرج در این قرار داد اقامتگاه قانونی طرفین شناخته می شود.در صورت تغییر نشانی طرفین ملزم هستند با پست سفارشی حداقل به مدت 10 روز قبل از تغییر نشانی،این تغییر را به طرف مقابل اطلاع دهند در غیر این‌صورت تمامی مکاتبات و ابلاغیه ها و اظهار نامه های ارسالی به نشانی های مندرج در این قرار داد صورت خواهد گرفت و معتبر خواهد بود.

ماده دوم-سرمایه

مبلغ ……………………………ریال(……………….تومان) وجه رایج/چک/اعتبار بانکی/واریز به حساب/ است که تماماً و نقداً /به تاریخ………..از سوی مالک به مضارب تأدیه و تسلیم گردیده و مضارب با امضای ذیل این قرارداد اقرار به دریافت آن از مالک نمود.

ماده سوم-قدر السهم از مضاربه

حصه مالک از سود حاصله……………..(به حروف……….) و حصه مضارب ……………..(به حروف…………..) از سود حاصله می باشد.

ماده چهارم-مدت قرار داد

از تاریخ …………..شروع و در تاریخ……………..  به مدت ………کامل شمسی خواهد بود.در صورت موافقت کتبی طرفین مدت زمان مذکور قابل تمدید است.

ماده پنجم-موضوع قرار داد

سرمایه مورد مضاربه صرفاً در ………………….. مورد استفاده قرار خواهد گرفت و لاغیر.در صورت تخلف مضارب از این مقرره، وی موظف است تمامی سرمایه دریافتی از مالک را در قبال اخذ رسید به وی مسترد نماید.این موضوع نافی حق مالک جهت رجوع به محکمه صالحه به منظور جبران خسارت نخواهد بود. حسب صلاح‌دید مالک، الزام مضارب به انجام تعهدات قرار دادی امکان‌پذیر است.

در ادامه قرارداد مضاربه هم موارد مهمی راجع به تعهدات مالک وضارب ذکر مي‌شود كه توجه به آنها از سوي طرفين ضروري است. براي دسترسي بيشتر به اطلاعات كلي قرارداد مضاربه، مي‌توانيد فايل نمونه قرارداد مضاربه را مطالعه كنيد.