ممکن است بارها برای شما اتفاق افتاده باشد که کالا یا دارایی خریده باشید و بعدها متوجه شوید که نرخ‌های پایین‌تر یا بالاتری برای آن وجود دارد که در این صورت شما سود یا ضرر کرده باشید. پولی که شما برای خرید یک کالا یا دارایی می‌پردازید همان ارزش بازار است، اما ارزش منصفانه یعنی یک بررسی منطقی از قیمت و ارزش کالا در بازار. اگر به دنبال محاسبه‌ی ارزش منصفانه مالیاتی دارایی‌های خود هستید در ادامه با ما همراه باشید.
برای کسب اطلاعات بیشتر با مشاوران بخش مشاوره مالی و مالیاتی کارمنتو همراه باشید.
ارزش منصفانه چیست؟
ارزش منصفانه همان قیمت واقعی و منطقی یک کالا یا دارایی است که با در نظر گرفتن شرایط اقتصادی و مالی برآورد می‌شود که ممکن است میزان آن با ارزش بازار اختلاف داشته باشد. به بیان ساده‌تر زمانی که دو شخص برای معامله‌ی یک کالا یا یک دارایی با هم مذاکره می‌کنند، قیمت نهایی و مورد قبول طرفین که در نهایت موجب معامله می‌شود؛ همان ارزش منصفانه طلقی می‌شود.
ارزش منصفانه در مالیات و تفاوت آن با مالیات علی‌الراس
مفهوم کلی ارزش منصفانه را در بالا توضیح دادیم، حال برای درک تفاوت بین این ارزش و علی‌الراس شدن مالیات دفاتر، ابتدا مفهوم علی‌الراس را توضیح می‌دهیم و سپس نکات کلیدی مربوط به تفاوت این دو را عنوان می‌کنیم.
چه زمانی مالیات علی‌الراس به مودی مالیاتی تعلق می‌گیرد؟ طبق ماده ۹۷ مالیات‌های غیر مستقیم که از سوی مراجع عالی تعیین شده است در ۳ حالت این مهم رخ می‌دهد.
- در حالتی که حساب سود و زیان واحد تجاری در زمان مقرر شده از سوی سازمان امور مالیاتی صورت نگیرد.
- در حالتی که مودی مالیاتی از ارائه‌ی مدارک و دفاتر واحد تجاری به سازمان امور مالیاتی ممانعت کند که در این صورت بسته به اینکه مدارک مدنظر از چه نوعی هستند شرایط متفاوت خواهد بود. اگر مدارک ارائه نشده مربوط به هزینه باشد از پرداخت آن به جز هزینه‌های قابل قبول خودداری می‌شود. اگر مدارک مربوط به درآمد باشد، درآمد مشمول مالیات از طریق علی‌الراس محاسبه می‌شود.
- در حالتی که مدارک و اسناد ارائه شده توسط مودی طبق نظر اداره امور مالیاتی غیر قابل رسیدگی باشد.
همانطور که مطالعه نمودید؛ شرایط علی‌الراس شدن مالیات را توضیح دادیم. حالا اگر این شرایط به مودی تعلق بگیرد، مالیات واحد تجاری وی چگونه محاسبه می‌شود؟ براساس قانون اگر مدارک واحد تجاری براساس آیین نامه‌ی مربوط به روش‌های نگهداری مدارک و دفاتر تنظیم نشده باشد یا اینکه طبق شرایط بالا در ارائه‌ی مدارک نقصی وجود داشته باشد، واحد تجاری مورد قبول واقع نمی‌شود و محاسبات مالیات دفاتر براساس معیارها و قوانین مالیاتی شناسایی و مطالبه می‌شود.
بخشنامه سازمان امور مالیاتی برای ارزش منصفانه
”براساس دستورالعمل نحوه‌ی رسیدگی مالیاتی براساس قوانین جدید، مودی ملزم به ارائه دفاتر و اسناد و مدارک می‌باشد ”
- 3-1. چنانچه معاملات ابرازی(خرید و فروش کالا و خدمات) صورت گرفته با اشخاصی است که صحت اجزای معامله یا این اشخاص به دلیل وضعیت طرف معامله(شرکت‌های کاغذی، مجهولالمکان و امثالهم) قابل اثبات و تعیین دقیق نباشد، ضمن رعایت مفاد بخشنامه شماره 53/99/200مورخ 15/06/139 بایستی مطابق با موارد ذیل اقدام شود:
- 1-3-1. در موارد هزینه و خرید؛ در صورت محرز بودن دریافت کالا یا خدمت توسط خریدار، علی رغم اینکه صورتحساب ارائه شده مربوطه اشخاص یاد شده است، بهای هزینه یا خرید به ارزش منصفانه کالا یا خدمت در زمان انجام معامله، به نحوی که پیش از بهای ابرازی نباشد، با رعایت مقررات مبنای قول هزینه یا خرید قرار گرفته و مابه‌التفاوت بهای ابرازی با ارزش منصفانه به عنوان هزینه‌ی غیر قابل قبول تلقی می‌شود.
در موارد فروش؛ می‌بایست بهای فروش به ارزش منصفانه کالا یا خدمت در زمان انجام معامله به نحوی که کمتر از بهای فروش ابرازی نباشد با رعایت مقررات، مبنای فروش قرار گرفته و مابه‌التفاوت(ارزش منصفانه و بهای ابرازی) عینا به میزان فروش و درآمدها اضافه شود.
بیشتر بخوانیم: راهنمای ارسال اظهارنامه مالیاتی
تذکر: صرفاً معاملات فی مابین فعالان اقتصادی مشمول بند مذکور بوده و شامل موارد فروش بالا با ارائه خدمت به مصرف کنندگان نهایی نمی‌باشد.
- 1-4. چنانچه در حسابرسی مالیاتی احراز شود، مبلغ درآمد یا فروش ابرازی طبق اسناد و مدارک ارائه شده درمعامله فی مابین شرکت‌های گروه با اشخاص وابسته از ارزش منصفانه معامله مذکور :
- 1-4-1. کمتر بوده و این امر منجر به انتقالب سود شده اس ، در این صورت مابه‌التفاوت آن، به درآمد یا فروش ابرازی فروشنده اضافه می شود .
- 2-4-1. بیشتر بوده و این امر منجر به انتقال سود شده است، در این صورت مابه التفاوت آن، صرفاً از هزینه‌ها و بهای تمام شده خریدار کسر می‌شود .
تذکر: در موارد معامله بین شرکت‌های گروه یا اشخاص وابسته، در صورتی که طرفین معامله مشمول هیچ گونه معافیت، نرخ صفر و تخفیف مالیاتی نباشند، حکم بندهای(1-41 و 2-4-1) جاری نخواهد بود .
رسیدگی ارزش منصفانه توسط ممیزان
” براساس نحوه رسیدگی مالیاتی جدید آن جزء از بهای تمام شده که فاقد مستندات مثبته است حداکثر به ارزش منصفانه باید منظور گردد “
.3-1-2در مواردی که صرفاً بخشی از مستندات مبوط به تحمل هزینه هر جزء از بهای تمام شده کالا ساخته شده یا خدمت فروش رفته، شامل بخشی از هزینه های خرید مواد یا کالا یا حقوق و دستمزد یا سایر هزینه‌های مربوط ارائه نشود، در صورت احراز دریافت اقلام خریداری شده و تحمل هزینه، حسابرسان مالیاتی بایستی آن جزء از بهای تمام شده کالا و خدمات ساخته و فروش رفته که فاقد مستندات مثبته است را حداکثر به ارزش منصفانه در زمان انجام معامله در حسابرسی مالیاتی با رعایت مقررات مبنای قبول هزینه یا خرید تعیین نموده و مابه‌التفاوت مبلغ محاسبه شده با میزان ابرازی مؤدی را به عنوان هزینه‌ی قابل قبول منظور نمایند در غیر اینصورت عدم احراز دریافت اقلام خریداری شده یا تحمل هزینه، هزینه‌های مرتبط در حساب مالیاتی و تعیین سود ناویژه قابل اعمال نخواهد بود .
مثال برای چگونگی رسیدگی ممیزان مالیاتی در مورد ارزش منصفانه
ارزش منصفانه در ایران برای یک واحد تجاری یا دارایی با در نظر گرفتن ویژگی‌های دارایی توسط فعالان بازار هنگام قیمت گذاری در تاریخ مقرر تعیین می‌شود. این ویژگی‌ها عبارت‌اند از: وضعیت و موقعیت فیزیکی دارایی و محدودیت‌های فروش یا استفاده از دارایی در صورت وجود. حسابرسان مالیاتی می‌توانند برای تعیین ارزش منصفانه از اطلاعات پایگاه‌های اطلاعاتی از جمله سامانه‌ی جامع تجارت ایران، منابع اطلاعاتی سازمان حمایت از مصرف کننده، اطلاعات پایانه‌های فروشگاهی، گمرک جمهوری اسلامی ایران، بورس کالای ایران و سایر مراجع اطلاعاتی ذیربط بهره برداری نمایند. در مواردی که مطابق این دستورالعمل ارزش منصفانه جایگزین درآمد ابرازی مودی می‌شود، مابه التفاوت ارزش منصفانه و ارزش ابرازی، درآمد کتمان شده و یا هزینه غیرواقعی، حسب مورد تلقی نشده، لذا مشمول جریمه‌های موضوع مواد ۱۶۹ و ۱۹۲ قانون مالیات‌های مستقیم و ماده ۲۲ قانون مالیات بر ارزش افزوده نخواهد بود.
تفاوت ارزش دفتری و ارزش منصفانه
طبق علوم مالی دفتری با تقسیم کردن حقوق صاحبان سهام در ترازنامه به تعداد سهام، ارزش دفتری محاسبه می‌شود و در صورت انحلال دفتر تجاری بعد از پرداخت تمامی بدهی‌های شرکت به ازای هر سهم به صاحبان پرداخت می‌شود. در واقع اگر مجموع بدهی‌های شرکت را از مجموع دارایی‌های آن کم کنیم، رقم باقی مانده نشان دهنده‌ی ارزش سرمایه‌ی سهامداران شرکت است و حالا اگر این ارزش یا حقوق را بر تعداد سهم تقسیم کنیم، نشان دهنده‌ی ارزش دفتری هر سهم است. در ارزش منصفانه توضیح دادیم که وابسته به فرضیات است و عدد دقیقی راجع به ارزش یک دارایی در آینده به دست نمی‌دهد. بنابراین به نظر می‌رسد که ارزش دفتری کمی دقیق‌تر به ارزش یک دارایی نگاه می‌کند.
